Khi Việt Nam Cộng Ḥa sụp đổ năm 1975 đă có một số văn nghệ sĩ đang sống hoặc may mắn chạy thoát ra các nước tự do. Sau đó, một số văn nghệ sĩ khác bằng nhiều cách khác nhau cũng tiếp tục chạy ra nước ngoài. Dù đi trước biến cố 30 tháng 4 hoặc phải trải qua một thời gian tù đày, hầu hết những văn nghệ sĩ này vẫn muốn trở về nghiệp cũ. Tiếp sức với họ c̣n có nhiều nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ mới khởi nghiệp do thời cuộc thúc đẩy, rèn đúc nên. Lớp người này gồm những chiến sĩ từng xông pha chốn lửa đạn, từng bị dập vùi trong các trại tù “cải tạo”, từng lăn lộn trong các vùng kinh tế mới đầy cảnh đói rách, bệnh tật…
Họ vốn mang sẵn ḍng máu văn nghệ trong người nhưng trước đây bận trực diện chiến đấu giữ nước, chưa rảnh để sáng tác. Nay súng đă găy, họ cầm bút để tiếp tục cuộc chiến đấu v́ sự sống c̣n của dân tộc trên mặt trận văn hóa.
Khi các cộng đồng người Việt tỵ nạn CS ở các nước tự do bắt đầu h́nh thành, lực lượng văn nghệ sĩ này đă nghĩ ngay đến chuyện làm thế nào để hỗ trợ đồng bào về mặt tinh thần: giữ vững lập trường đấu tranh đ̣i hỏi tự do, dân chủ, độc lập cho tổ quốc cùng duy tŕ bản sắc văn hóa dân tộc Việt trên đất nước tạm dung… Trong bước đầu tỵ nạn, ḷng yêu nước c̣n bốc ngun ngút, một số đồng hương có của đă hăng hái tạo điều kiện để giúp họ thực hiện ước muốn. Thế là một số nhật báo, tuần báo, bán nguyệt san, nguyệt san tiếng Việt lần lượt ra đời. Có người c̣n cho in lại cả những sách cũ ở miền Nam mà họ đă mang theo được.
Lúc bấy giờ đa số đồng hương c̣n rảnh rỗi, thiếu nhu cầu giải trí nhưng chưa ḥa nhập được với xă hội mới, đói sách đói chữ, đói cả t́nh quê hương nên số độc giả ủng hộ sách báo tiếng mẹ đẻ tương đối khá đông đảo. Với không khí sinh hoạt văn học có vẻ sáng sủa này, các vị chủ nhiệm báo chí cũng hưng phấn, vui vẻ chia sẻ ít nhiều thù lao cho những người đóng góp bài vở. Chính ở thời kỳ này, một số văn nghệ sĩ mới cầm bút cũng tạo dựng được một số tác phẩm tương đối giá trị đă giúp họ thành danh.
Trước cái đà sinh hoạt văn học như vậy, rất nhiều người kỳ vọng rồi đây giới văn nghệ sĩ tỵ nạn ở hải ngoại, nhất là ở Mỹ, sẽ cống hiến cho tổ quốc Việt Nam những tác phẩm với tầm cỡ cao hơn có thể dự tranh những giải văn học quốc tế.
Tin tưởng như thế cũng chẳng quá đáng đâu! Với những tâm hồn đau khổ tột cùng trước cảnh nước mất nhà tan, t́nh yêu nước thương xót đồng bào, nỗi thù hận kẻ gây nên thảm cảnh c̣n hừng hực trong ḷng, các văn nghệ sĩ có thể dồn mọi tinh lực lên ngọn bút lắm chứ!
Họ có cả một kho tàng đề tài để khai thác: Những thực tế chính bản thân họ đă mục kích trong cuộc chiến kéo dài ngót 20 năm! Những cảnh đày đọa tù nhân trong các nhà ngục Cộng Sản! Bao nhiêu gia đ́nh bị tan nát, đau thương do chính sách “học tập cải tạo” gây nên! Hàng ngàn cảnh chết chóc do băo táp, do hải tặc, do đói khát đến nỗi phải ăn thịt người chết để sống của những người vượt biển không may! Nỗi uất hận của những gia đ́nh bị đẩy đi các vùng kinh tế mới sống trở lại cảnh đói rách hoang dă để nhường đất nhường nhà cho phe thắng trận hưởng! Con em những người phục vụ trong chế độ cũ bị kỳ thị lư lịch, bị giới hạn từ việc học hành đến công việc làm ăn v.v… Nhức nhối hơn là chuyện chính quyền tùy tiện cho ngoại bang thuê đất để khai thác hàng 50 năm, 70 năm không cần quan tâm đến hậu quả! Người Tàu lại ngang ngược chiếm dần biển đảo của tổ quốc, giết hại biết bao ngư dân mà chính quyền VN vẫn cứ làm ngơ. Hễ người dân nào bày tỏ sự bất măn trước thái độ vô trách nhiệm đó chính quyền lập tức thẳng tay trấn áp! Đỉnh cao làm xốn xang ḷng người nhất là những nghi vấn về lư lịch mơ hồ của vị lănh tụ thần tượng của đảng CSVN mà các tài liệu của nước ngoài đang hé lộ dần…
Nhân tài không hiếm! Đề tài để xây dựng tác phẩm cũng phong phú, dồi dào! Phương tiện để t́m hiểu, tra cứu tài liệu cũng thuận lợi nhờ nhằm vào thời đại tin học rộng mở! Tư tưởng, quan điểm xă hội cũng không bị ai ràng buộc, cưỡng bức! Vậy th́ giới văn nghệ sĩ VN tỵ nạn ở hải ngoại nếu xây dựng được những tác phẩm văn học có tầm cỡ đâu có ǵ là lạ?
Nhưng éo le thay, việc chẳng chiều người! Nếp sinh hoạt văn học tốt đẹp của cộng đồng người Việt tỵ nạn ở hải ngoại chỉ bùng lên rực rỡ được một thời! Không lâu sau đó cuộc sống thực tế đă chi phối làm nó suy yếu dần. Lớp trung niên cùng lớp trẻ bắt đầu chuyên tâm vào việc học hành để kịp hội nhập với xă hội mới. Họ chuyển dần sang đọc sách báo tiếng Mỹ và lơi dần sách báo Việt ngữ. Độc giả sách báo Việt ngữ sụt xuống vùn vụt khiến các vị chủ nhiệm báo chí không c̣n đủ sức chi thù lao cho người viết nữa. Những tạp chí văn học chính hiệu chỉ c̣n sống thoi thóp rồi chết dần. Họa chăng c̣n một hai tờ gắng dựa vào quảng cáo để phát triển văn học bằng cách tổ chức những cuộc thi viết có thưởng hầu khuyến khích những tài năng mới. Nhưng việc làm đó chỉ thể hiện thiện chí của những người chủ trương chứ kết quả cũng rất khiêm tốn. Thật dở khóc dở cười cho những người “lỡ mang nghiệp dĩ cầm bút”! Họ đành viết được ǵ cứ viết cho qua ngày tháng… Trước t́nh trạng bi quan như vậy làm sao cổ động, khuyến khích được lớp trẻ ở hải ngoại theo đuổi sự nghiệp sáng tác văn chương Việt? Thế là coi như nghiệp sáng tác văn chương Việt ở Mỹ không có hậu duệ! Nếu có chăng cũng chỉ là những tác phẩm viết bằng tiếng nước ngoài. Con số độc giả tiếng Việt ngày càng co cụm vào tầng lớp lăo niên. Nhưng tầng lớp này đa số mắt đă yếu, trí óc đă ră rời và yếu luôn cả tài chánh. Trong khi đó những loại báo giấy Việt ngữ quảng cáo “phát không” đua nhau lan tràn. Báo cũng đăng truyện, thơ, tin tức thời sự nhưng chủ yếu sống nhờ vào tiền quảng cáo. Khách ăn làm lại thường căn cứ vào lượng độc giả của báo để đăng quảng cáo… Thế là độc giả dần quen với việc đọc trên báo free. Con số độc giả thật sự c̣n chiếu cố tới những kẻ moi tim óc để phụng sự văn học ngày càng hiếm. Đó là lư do khiến nếp sinh hoạt của giới văn nghệ sĩ ngày càng tuột dốc.
T́nh trạng sinh hoạt văn học trong cộng đồng người Việt ở Mỹ càng bi quan hơn khi ngành Internet phát triển càng mạnh. Báo Internet phổ biến nhanh chóng, rộng khắp, có nhiều tài liệu quí giá nhưng phần tạp nhạp thiếu giá trị lẫn lộn cũng không ít. Một số đồng hương thức thời đă khai thác ngành đó để phát triển công việc làm ăn. Một số chạy theo xu hướng thời đại, t́m niềm vui ở những hiện tượng ảo. Một số khác coi Internet như kho báu sách vở, tài liệu phong phú dễ t́m kiếm mà ít tốn kém. Internet được ví như một nhân t́nh mới đầy hấp dẫn khiến người ta trở nên lơ là với cái thú cầm cuốn truyện để giải trí hay để t́m hiểu như trước! Chẳng c̣n mấy ai sốt sắng bỏ tiền ra mua một cuốn sách để đọc nữa.
Các cuộc ra mắt tác phẩm văn học không c̣n được đồng hương nồng nhiệt hưởng ứng như trước. Càng về sau số người tham dự các buổi ra mắt sách càng giảm. Ngoại trừ vài buổi ra mắt sách của các tác giả đă lừng danh hoặc của các chức sắc tôn giáo, các buổi ra mắt sách khác rất ít khách. Ở Sacramento, thủ phủ California, đă từng có vài buổi tổ chức ra mắt sách cho các tác giả từ phương xa đến mà số người tham dự vẫn chẳng bao nhiêu. Thậm chí có lần chỉ vỏn vẹn trên dưới hai chục mạng!
“Đọc báo free, đọc trên Internet đủ rồi, để dành tiền uống vài lon bia vui hơn!”. Đó là câu trả lời của một anh trung niên khi một người cầm một cuốn sách mời anh ta! Nhân tiện, tôi xin kể một câu chuyện bi hài mà chính tôi đă gặp. Hồi ấy tôi mới in cuốn tiểu thuyết lịch sử Dương Vân Nga: Non Cao và Vực Thẳm. Tôi ghé lại trường dạy Nail Mỹ Lệ để tặng anh bạn Như Đăng (dạy Nail) một cuốn. Vừa bước vào pḥng, tôi thấy anh đang tiếp chuyện một phụ nữ khá sang trọng. Anh vui vẻ giới thiệu:
– Đây là nhà văn NVT chị vẫn hâm mộ đó! Chị mua ủng hộ anh ấy mấy cuốn đi!
Tôi mừng thầm đă gặp một độc giả ái mộ ḿnh, vui vẻ chào hỏi bà ta. Bà ta xổ một tràng bất cứ cuốn sách nào, bài báo nào tôi viết ra bà đều đọc không sót một chữ. Bà khen lấy khen để khiến lỗ mũi tôi muốn nở như cái thúng. Nghe xong tôi nói:
– Cám ơn chị đă yêu thích văn của tôi. May mắn là tôi mới in một tập tiểu thuyết lịch sử mực chưa kịp khô đây. Nay có dịp gặp chị, xin chị mua ủng hộ cho năm ba cuốn để tặng bạn bè.
Bà ta chắc lưỡi cười:
– Rất tiếc, hôm nay tôi lại không mang tiền theo!
Anh Như Đăng liền rút trong túi ra một cọc tiền đặt xuống bàn và nói:
– Tôi cho chị mượn! Mua ủng hộ anh ấy mấy cuốn đi!
Bà ta cười lỏn lẻn:
– Thôi anh Như Đăng ơi! Lâu nay tôi có mua cuốn sách nào đâu? Lần nào cũng mượn của anh để đọc ké, anh biết rồi mà!
Anh Như Đăng cũng như tôi chỉ biết cười!
Trong cuốn “Chân Trời Dâu Bể”, nhà văn Giao Chỉ cũng thuật lại một chuyện không kém tức cười: Khi in xong một cuốn sách, ông gởi biếu một số thân hữu và một số chưa quen biết nhưng do người quen giới thiệu. Sau khi gởi sách đi ít lâu ông lại nhận được tập sách gởi trở lại kèm theo một câu nhắn của người nhận: “Đă đọc xong, xin hoàn trả. Cám ơn” và kư tên! Gọn gàng chỉ có bấy nhiêu. Đă không có một chút ǵ tỏ ra khích lệ mà c̣n có tính cách trêu cợt nữa!
Nhà văn Hà Thúc Sinh, tác giả bộ truyện kư “Đại Học Máu” tiếng tăm một thời khi mới sang Mỹ nay cũng tuyên bố gác bút. Tôi hỏi lư do anh trả lời: “Viết làm ǵ nữa? Viết cho ai đọc? Hiện tại chẳng c̣n động lực nào khuyến khích cả nên tôi chẳng c̣n hứng thú để cầm bút!”
Lời anh Hà Thúc Sinh thực tế lắm. Ra một cuốn sách đâu dễ dàng ǵ? Ở Mỹ hiện nay khó kiếm ra nhà xuất bản nào chịu nhận xuất bản sách tiếng Việt. Hầu hết các tác giả Việt thường phải tự xuất bản lấy. Khi viết xong một tác phẩm, tác giả có thể nhờ vài bạn văn coi giúp bản thảo để sửa bớt khuyết điểm. Kế đến tác giả phải tự ḿnh hay nhờ người nào đó tŕnh bày cuốn sách. Đồng thời cũng phải nhờ vài bạn văn có uy tín soạn sẵn một hai bài giới thiệu tác phẩm với độc giả. Chỉ được một điều thoải mái là sách khỏi qua cơ quan nào kiểm duyệt cả. Chuẩn bị xong các việc đó th́ đem bản thảo đến nhờ nhà in lo. Đây là phần việc mà các tác giả băn khoăn đắn đo nhất. Sách in số lượng càng lớn tiền công in càng nhẹ. Ngược lại số lượng in càng ít tiền công tính càng cao. Nhưng độc giả tiếng Việt đâu bao nhiêu, làm sao in số lượng lớn được? Ví dụ in 1.200 cuốn được tính mỗi cuốn 2 đồng, nhưng nếu chỉ in 400 cuốn phải tính mỗi cuốn 5 đồng. Đó là chưa kể đến tiền công đánh máy và tŕnh bày nếu tác giả không tự làm được. Muốn rẻ in nhiều tiêu thụ không hết, nhà thiếu chỗ chứa lại sinh phiền phức! Sách in xong phải thuê đăng quảng cáo, phải gởi đến các nhà sách để tiêu thụ. Nhà sách thường ăn 50% hoa hồng v́ sách là loại “hàng nằm”. Sách bán chạy lắm mới được giảm xuống chút ít. Theo định kỳ, nhà sách sẽ trả tiền số sách đă bán được cho tác giả sau khi trừ hoa hồng. Muốn ra một cuốn sách bắt buộc phải ứng một số tiền “cần thiết” trước rồi sau đó mới thu lại lần lần qua một thời gian khó định (mà chưa chắc thu lại được). Với một quá tŕnh phiền toái như thế “nhà nghèo” làm sao kham nổi?
Bởi thế, nhiều văn nghệ sĩ, học giả, giáo sư các ngành từng hăng hái sáng tác hoặc sưu khảo biên soạn được những thành phẩm giá trị nhưng rồi thấy thiên hạ thờ ơ với văn học quá đành bỏ xó chờ thời. Tinh thần ham muốn viết lách của họ cũng dần phai nhạt! Điển h́nh như Bộ Bách Khoa Từ Điển Địa Danh Việt Nam của GS Hà Mai Phương & GS Lưu Chu Thanh Tảo đă hoàn thành từ lâu. Đó là một bộ sách biên khảo rất đồ sộ gồm 40 cuốn mỗi cuốn khoảng 250 trang. Trong đó, độc giả có thể t́m hiểu về các địa danh ḿnh cần biết đă thay đổi thế nào qua các triều đại từ xa xưa đến nay. Chỉ v́ thiếu phương tiện xuất bản nên nay GS Hà Mai Phương đă qua đời mà tác phẩm tâm huyết của người vẫn chưa được phổ biến đến độc giả.
Sống trên một đất nước tự do bậc nhất thế giới, mọi công dân đều có quyền bày tỏ tư tưởng, quan điểm xă hội qua sách báo. Đối với người quen nghề viết lách c̣n đâu lư tưởng hơn? Thế mà thiên đường này lại không phải là “đất dụng vơ” của giới văn nghệ sĩ sáng tác VN! Quả là thuận cảnh mà nghịch duyên!
Bốn thập niên đă trôi qua! Nền văn học tiếng Việt ở hải ngoại vẫn trầm trầm! Không nhà thơ nhà văn nào đủ điều kiện cho ra đời được những tác phẩm văn học có tầm cỡ như sự mong đợi. Chẳng qua cũng chỉ v́ thiếu động lực thúc đẩy, khuyến khích như lời thế gian thường nói “có thực mới vực được đạo” thôi!
Theo luật đào thải, lớp văn nghệ sĩ sáng tác tỵ nạn ở hải ngoại nay đang lần lượt ra đi. Có lẽ không bao lâu nữa nền văn học tiếng Việt ở hải ngoại sẽ kết thúc v́ nghiệp sáng tác văn chương Việt ở hải ngoại không có hậu duệ! Khi văn học thiếu vắng th́ việc duy tŕ bản sắc văn hóa dân tộc của các cộng đồng Việt e cũng dần phôi pha. Đây là một vấn đề đáng suy nghĩ!
Ngô Viết Trọng
Jan. 4, 2019
Reply With Quote
Originally Posted by BlackHole
Bookmarks