Căng thẳng trong quan hệ Nhật Bản và Hàn Quốc làm suy yếu liên minh với Mỹ trong bối cảnh mối đe dọa tăng cao từ Trung Quốc và Triều Tiên.
Tướng David Berger, Tư lệnh thủy quân lục chiến Mỹ, hôm 21/8 cảnh báo bất kỳ rạn nứt nào trong liên minh ở châu Á giúp đối trọng mối đe dọa từ Trung Quốc và Triều Tiên đều là mối lo ngại lớn.
Điều này đặc biệt nghiêm trọng khi Nhật Bản và Hàn Quốc đe dọa ngừng việc chia sẻ thông tin t́nh báo, Reuters cho biết.
“Chúng ta nên lo ngại trước bất kỳ thách thức nào của liên minh. Mỗi quốc gia có thông tin mà quốc gia khác cần. Tôi tin vấn đề sẽ được giải quyết”, tướng Berger nói trong cuộc họp báo ở Tokyo.
Washington đang mắc kẹt trong căng thẳng ngày càng leo thang giữa Tokyo và Seoul, hai đồng minh quan trọng của Mỹ ở châu Á. Căng thẳng giữa Nhật Bản và Hàn Quốc gia tăng sau khi vấn đề bồi thường cho người Hàn Quốc bị ép buộc làm việc tại Nhật Bản trong Thế chiến II không được giải quyết thấu đáo.
Tướng Berger lo ngại sự rạn nứt trong liên minh Mỹ, Nhật, Hàn ảnh hưởng đến đại cuộc
Căng thẳng giữa hai nước gia tăng thành cuộc đối đầu thương mại. Trong tháng này, Nhật tuyên bố loại Hàn Quốc khỏi danh sách các đối tác thương mại ưu tiên. Tokyo cũng thắt chặt việc xuất khẩu nguyên liệu được sử dụng để sản xuất chip và màn h́nh.
Seoul phản ứng lại bằng cách đe dọa hủy hiệp ước chia sẻ thông tin t́nh báo với Tokyo, một trong những trụ cột của Nhật Bản để đối phó với mối đe dọa từ vũ khí hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên.
Thỏa thuận an ninh thông tin quân sự chung, dự kiến tự động gia hạn vào ngày 24/8, trừ khi một trong các đối tác phản đối, giúp nỗ lực thu thập và chia sẻ thông tin t́nh báo ba chiều với Washington.
“Chúng tôi chia sẻ quan điểm chung về các mối đe dọa trong khu vực. Mối đe dọa trước mắt là từ Triều Tiên, hay mối đe dọa dài hạn đối với an ninh và sự ổn định trong khu vực đến từ Trung Quốc”, tướng Berger nói.
B́nh luận của tướng Berger được đưa ra trước cuộc họp giữa Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản Taro Kono và người đồng cấp Hàn Quốc Kang Kyung Wha tại Bắc Kinh, bên lề cuộc đàm phán 3 bên, bao gồm Trung Quốc.
Tướng Berger đang có chuyến công du nước ngoài đầu tiên kể từ khi được Thượng viện Mỹ phê chuẩn giữ chức tư lệnh thủy quân lục chiến vào tháng 6.
Một phần ba lực lượng thủy quân lục chiến Mỹ đang đóng quân ở Nhật Bản, nơi họ có thể triển khai một cách nhanh chóng đến các điểm nóng tiềm năng ở châu Á.
Tướng Berger đến Nhật Bản hôm 20/8 để thảo luận với các quan chức Tokyo về hợp tác, bao gồm khả năng sử dụng tàu sân bay trực thăng của Nhật Bản để tiếp nhiên liệu và tái vũ trang cho tiêm kích tàng h́nh F-35B của thủy quân lục chiến Mỹ.
Tướng Berger sẽ đến thăm Hàn Quốc vào cuối tuần này.
Lần phóng tên lửa tầm ngắn ngày 6/8 đă là lần thứ tư B́nh Nhưỡng cho thử nghiệm loại vũ khí này chỉ trong vài tuần qua. Kim Jong Un, trong lá thư gửi Tổng thống Donald Trump, nói rằng Triều Tiên thử tên lửa v́ Mỹ - Hàn tập trận, các động thái trên mang hàm ư B́nh Nhưỡng đang dần có khả năng không kích những nước láng giềng với hỏa lực kinh hoàng.
Thay v́ kề vai sát cánh đối phó mối đe dọa chung, Nhật Bản và Hàn Quốc tự đưa nhau vào thế đối đầu kinh tế - chính trị. Gốc rễ rắc rối đến từ hơn 100 năm trước, khi Nhật Bản chiếm đóng bán đảo Triều Tiên trước và trong Thế chiến II.
Nhiều nhà phân tích chỉ trích chính phủ 2 nước để cho không khí thù hằn vượt khỏi kiểm soát. "Những ǵ Hàn Quốc và Nhật Bản hành xử thật quá điên rồ. Họ tốn quá nhiều nguồn lực cho xung đột này trong khi c̣n nhiều việc cần làm", David Kang, giám đốc Viện Nghiên cứu Hàn Quốc tại Đại học Nam California, đánh giá.
Các thế hệ lănh đạo Hàn Quốc nhiều thập kỷ qua để cho tâm lư thù hằn đối với Nhật Bản trỗi dậy mạnh mẽ. Trong khi đó, đảng Tự do Dân chủ của Thủ tướng Shinzo Abe cũng có những chính sách cổ xúy chủ nghĩa dân tộc gây tranh căi. Bầu không khí chính trị hiện nay càng dễ khuếch đại tâm lư dân tộc chủ nghĩa hơn.
"Bạn đang sống trong kỷ nguyên những nhà lănh đạo quốc tế tập trung nhiều hơn cho chính bản thân ḿnh, các cương lĩnh chính trị của riêng ḿnh, thay v́ hy sinh cá nhân và đứng ra nhận lănh trách nhiệm lănh đạo quốc tế", Susan Thornton, cựu quyền trợ lư ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á và Thái B́nh Dương, nhận định.
Mỹ bất lực với vai tṛ ḥa giải
Washington từ lâu trông cậy vào hai đồng minh thân thiết ở Đông Bắc Á hỗ trợ đối phó sự trỗi dậy của Trung Quốc và hiểm họa vũ khí hạt nhân tại Triều Tiên. Thế nhưng, chính phủ của Tổng thống Donald Trump đến nay vẫn chưa thể thúc đẩy hàn gắn quan hệ Nhật - Hàn.
Tổng thống Trump nói ông có thể hành động nếu cả Seoul và Tokyo cùng đề nghị giúp đỡ, nhưng than thở rằng việc phân xử bất đồng Nhật - Hàn "sẽ như một công việc toàn thời gian". Giới chức Bộ Ngoại giao Mỹ cũng chia sẻ họ muốn Tokyo và Seoul tự dàn xếp.
Trước t́nh h́nh căng thẳng không có dấu hiệu giảm nhiệt, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo hôm 2/8 cũng t́m cách tổ chức một cuộc gặp hàn gắn giữa hai đồng minh, bên lề hội nghị an ninh Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) tại Bangkok, Thái Lan.
H́nh ảnh tượng trưng rơ nhất cho sự bất lực của Mỹ trước căng thẳng Nhật - Hàn là khi ông Pompeo cố dang rộng ṿng tay, kéo ngoại trưởng hai nước đồng minh đứng sát lại với nhau. Trong những ảnh chụp cuối cùng, Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono và người đồng cấp Kang Kyung Wha phía Hàn Quốc vẫn đứng xa nhau, mặt lạnh tanh, người này không thèm nh́n mặt người kia.
H́nh ảnh không những là chỉ dấu cho thấy quan hệ Nhật - Hàn đang xấu đi rơ rệt, mà c̣n là lời cảnh báo về vai tṛ lănh đạo Mỹ ở khu vực đang lung lay, đặc biệt trong khía cạnh ḥa giải xung đột giữa các đồng minh và đối tác.
Các chính phủ tiền nhiệm khi thấy Nhật - Hàn leo thang căng thẳng thường bí mật gửi đi tín hiệu cảnh báo rạn nứt giữa hai đồng minh sẽ làm phương hại lợi ích chung và Mỹ.
"Tôi nghĩ ông Pompeo đă cố gửi đi thông điệp đó, nhưng mọi thứ đă muộn", Michael J. Green, cựu giám đốc cấp cao các vấn đề châu Á trong Hội đồng An ninh Quốc gia (NCS) thời tổng thống George W. Bush, nhận định.
"Ông Trump đă khiến t́nh h́nh tồi tệ hơn. Cá nhân ông ấy không có hành động nào xây dựng bầu không khí đồng đội giữa các nước đồng minh ở châu Á", chuyên gia tại Đại học Georgetown nhận định.
Giới chuyên gia dự báo Tokyo và Seoul sẽ tốn nhiều thời gian để t́m kiếm một giải pháp không làm mất mặt cả hai phía. Trong khi đó, Tokyo và Seoul có thể không đủ tin tưởng Washington làm trung gian. Điều này là hệ quả khi Tổng thống Trump liên tục gọi các vụ phóng tên lửa của Triều Tiên là vô hại, mặc dù hai đồng minh ở Đông Bắc Á đều nằm trong tầm bắn.
Ngoại trưởng Pompeo đáng lẽ có hai cuộc gặp riêng với những người đồng cấp Hàn Quốc và Nhật Bản tại ARF cuối tuần qua. Cả hai cuộc gặp đều bị hủy với lư do vấn đề về lịch tŕnh.
Tuy nhiên, theo Michael J. Green, các ngoại trưởng của Nhật Bản và Hàn Quốc cảm thấy khó chịu khi ông Pompeo tạo sức ép đ̣i các bên ḥa giải. Họ chọn cách phản ứng chưa từng có tiền lệ là chủ động hủy cuộc gặp với ngoại trưởng Mỹ.
"Sẽ không tốt cho cả hai nước nếu chúng tôi măi nhờ anh lớn hay chị lớn can thiệp và cải thiện quan hệ song phương. Người Mỹ hẳn sẽ rất giận dữ nếu chúng tôi chen ngang và yêu cầu họ tử tế hơn với Mexico", Ichiro Fujisaki, cựu đại sứ Nhật Bản tại Mỹ, chia sẻ.
Căng thẳng Nhật - Hàn tiếp tục lan rộng sang đến cả phương diện quốc pḥng.
Sau sự cố tiêm kích Hàn Quốc nổ súng cảnh cáo máy bay quân sự Nga xâm phạm không phận cuối tháng 7, phía Tokyo bất ngờ lên tiếng khẳng định Nhật Bản mới là bên nên nổ súng. Vụ việc xảy ra gần quần đảo Dokdo do Hàn Quốc quản lư. Nhật Bản cũng tuyên bố chủ quyền với quần đảo và gọi đó là Takeshima.
Hướng xung đột này có thể khiến những nhà hoạch định quốc pḥng Mỹ đau đầu, theo Daniel Sneider, chuyên gia Đông Á tại Đại học Stanford.
"Phía Mỹ không muốn rơi vào t́nh thế tàu hoặc máy bay đang hoạt động ở vùng biển và vùng trời nằm giữa hai nước lại phải lo sợ tàu chiến Hàn Quốc nổ súng nhắm vào tàu quân sự Nhật Bản", ông nhận định.
Giới chức Hàn Quốc c̣n đang cân nhắc rút khỏi thỏa thuận chia sẻ t́nh báo song phương, được kư vào năm 2016. Chuyên gia Bonnie Glaser của Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế (CSIS) cảnh báo việc thỏa thuận đổ vỡ sẽ giáng đ̣n đau vào những nỗ lực của Washington nhằm củng cố hợp tác song phương và răn đe Triều Tiên.
Giới chuyên gia hy vọng Tokyo và Seoul có thể t́m ra giải pháp trước khi cùng đưa nhau đến bờ vực. Nhiều ư kiến lo ngại cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế hàng đầu châu Á sẽ làm phương hại đến mạng lưới toàn cầu.
"Xung đột thương mại này ở ngoài mặt có vẻ là ăn miếng trả miếng song phương. Khi xét đến sự kết nối toàn cầu và độ sâu rộng của chuỗi cung ứng, tác động của nó có thể lan ra toàn khu vực và phần c̣n lại của thế giới", Wendy Cutler, cựu chuyên viên đàm phán của Văn pḥng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR), cảnh báo.
Một quan chức cấp cao của chính phủ Trump đă điện đàm với cả Nhật Bản lẫn Hàn Quốc vào tuần qua, đề nghị hai bên dừng thái độ thù địch. Giới chức Hàn Quốc hứa hẹn sẽ xem xét đề xuất của Mỹ, trong khi Nhật Bản phủ nhận sự tồn tại của cuộc điện đàm.Tổng hợp từ ZingNews
Bookmarks