Trung quốc: Có Khả năng của một Cường quốc?
Về chuyến công du Hoa Kỳ của Tập Cận B́nh
- Nhị Khê
Thời Báo Online
The Vietnamese Newspaper
Mồng một Tết Con Rồng (23/01/20123), Ṭa Bạch Ốc công bố việc phó Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh sẽ thăm Hoa Kỳ vào trung tuần tháng 02/2012. Trước ngày trở thành người đứng đầu đảng và nhà nước Trung Quốc theo kiểu "Made in China", chuyến công du Hoa Kỳ của phó CT Tập Cận B́nh được nhiều tờ báo Mỹ và các nước phương Tây, nhiều nhà b́nh luận thời sự thế giới và các học giả nghiên cứu về quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc chú ư đến.
Văn pḥng báo chí Ṭa Bạch Ốc thông báo phó CT Tập Cận B́nh đến công du Hoa Kỳ theo lời mời của phó TT Joe Biden để đáp lại chuyến công du Trung Quốc của ông Biden hồi tháng 08/2011. Trong thời gian ở Hoa Thịnh Đốn, ngoài cuộc "hẹn ḥ" với TT Obama ở Ṭa Bạch Ốc trong ngày Lễ T́nh Nhân, Tập Cận B́nh hội đàm với phó TT Joe Biden, ăn trưa với Ngoại trưởng Hillary Clinton, cùng các quan chức cao cấp khác của Hoa Kỳ trao đổi các ư kiến về những vấn đề liên quan đến hai quốc gia, t́nh h́nh khu vực và thế giới. Lịch công du của Tập Cận B́nh chiều ngày 15/02 là đi Muscatine, một thị trấn nhỏ ở miền đông tiểu bang Iowa, gặp lại 17 người bạn cũ từng quen thân khi Tập Cận B́nh đến vùng này học tập và nghiên cứu cách đây 27 năm (1985). Sau đó họ Tập mới về thủ phủ Des Moines hội kiến Thống đốc tiểu bang Terry Edward Branstad, cũng là người bạn già đă quen nhau 27 năm về trước. Ngày 16/02, sau khi đi tham quan một nông trại ông lên đường đi thăm thành phố Los Angeles bàn về tiềm năng đầu tư lớn hơn của Trung Quốc vào Hoa Kỳ và tham dự một cuộc hội nghị liên quan đến đầu tư...
Theo các quan chức Hoa Kỳ, chuyến đi Hoa Kỳ lần này của phó CT Tập Cận B́nh nhằm xây dựng mối quan hệ cá nhân giữa ông với Joe Biden bắt nguồn từ chuyến đi Trung Quốc của phó TT Mỹ, đồng thời xây dựng quan hệ với TT Obama trong cuộc gặp giữa hai người ở Ṭa Bạch Ốc trong ngày Lễ T́nh Nhân. Dịp này, Hoa Kỳ nghiên cứu tỉ mỉ các ngôn từ và hành động của Tập Cận B́nh để có thể t́m hiểu việc ông quản trị Trung Quốc thế nào trong thập niên tới, ai là người thân cận nhất của ông trong số những nhà lănh đạo khác. Bữa ăn trưa Ngoại trưởng Hillary Clinton chiêu đăi ngày 14/02 và chuyến thăm Ngũ Giác đài cùng ngày cũng giúp quan chức Hoa Kỳ có cơ hội t́m hiểu quan điểm của họ Tập về chiến lược quốc pḥng mới của Hoa Kỳ, trong đó tập trung vào khu vực Châu Á và những điểm nóng chính trong khu vực, đặc biệt là Bắc Hàn và Biển Đông. Phía Hoa Kỳ cũng đang cố gắng thuyết phục Trung Quốc chấp nhận các biện pháp trừng phạt mới của Hoa Kỳ đối với Iran và gia tăng áp lực của cộng đồng quốc tế đối với Syria.
Sứ mạng của Tập Cận B́nh
Bước vào năm 2012, công tác đối ngoại quan trọng của Trung Quốc là chuẩn bị và thực hiện tốt đẹp chuyến công du Hoa Kỳ của phó CT Tập Cận B́nh, người sẽ trở thành Tổng Bí thư Đảng Cộng Sản Trung Quốc sau đại hội đảng lần thứ 18 được tổ chức vào hạ tuần tháng 9 hoặc thượng tuần tháng 10/2012; trở thành Chủ tịch nước Cộng ḥa Nhân dân Trung Hoa sau cuộc bầu cử Quốc hội khóa 12 sẽ diễn ra vào đầu năm 2013; tất nhiên cũng sẽ trở thành Chủ tịch Hội đồng Quân sự của ĐCS và CHNDTH theo kiểu Made in China. Chuyến công du Hoa Kỳ của Tập Cận B́nh lần này có ư nghĩa thực tế, không phải chỉ có tính chất chào hỏi ngoại giao. Cũng có thể nói, chuyến đi của Tập Cận B́nh chỉ là, trước khi được chuyển giao quyền lực, ông ta thông qua con đường ngoại giao t́m hiểu t́nh h́nh thế giới bên ngoài, đồng thời để các nước có cơ hội hiểu biết nhà lănh đạo mới của Trung Quốc. Tuy nhiên, ngoài việc "làm quen với thế giới bên ngoài", chuyến đi của Tập Cận B́nh lần này c̣n có những sứ mạng đặc biệt.
Sứ mạng chính trị: Tập Cận B́nh công du Hoa Kỳ đúng vào dịp Hoa Thịnh Đốn và Bắc Kinh "giải tỏa băng giá" tṛn bốn chục năm. Bốn mươi năm trước, cố TT Hoa Kỳ Richard Nixon (20/01/1969 - 09/081974) đi thăm Bắc Kinh, Hoa Kỳ và Trung Quốc thiết lập văn pḥng đại diện hai nước ở Hoa Thịnh Đốn và Bắc Kinh, năm 1979 chính thức bang giao. Bắc Kinh muốn nhân dịp này kỷ niệm sự kiện lịch sử đó để "hâm nóng" mối quan hệ "lúc nóng lúc lạnh" giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Ngày 16/01/2012, trong dịp kỷ niệm 40 năm ngày cố TT Richard Nixon thăm Bắc Kinh, Tập Cận B́nh nói Hoa Thịnh Đốn nên có cái nh́n khách quan và hợp lư về các mục tiêu chiến lược và con đường phát triển của Trung Quốc. Cũng trong bài phát biểu đó, ông chính thức loan báo chuyến công du Hoa Kỳ của ḿnh, kêu gọi hai bên cần phải thận trọng khi đề cập đến những vấn đề lớn và nhạy cảm liên quan đến quyền lợi căn bản của mỗi nước để tránh chệch hướng và thụt lùi trong quan hệ.
Chuyến công du của Tập Cận B́nh lần này cũng là dịp giúp ông ta t́m hiểu sâu sắc t́nh h́nh mới của Hoa Kỳ, khảo sát những vấn đề c̣n tồn tại giữa hai nước, t́m hiểu tiến tŕnh phát triển trong quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, tạo điều kiện tiếp tục thực hiện "quan hệ hợp tác bạn bè tôn trọng lẫn nhau và 2 bên cùng có lợi" TT Obama và CT Hồ Cẩm Đào đă nêu ra trong dịp tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Á Châu và Thái B́nh Dương năm 2011 tại Honolulu.
Sứ mạng chiến lược: Đây là sứ mạng vô cùng quan trọng. Trong dịp Tập Cận B́nh công du Hoa Kỳ, quan hệ chiến lược giữa Hoa Thịnh Đốn và Bắc Kinh có những thay đổi lớn. Trong chiến lược trở về Châu Á và Thái B́nh Dương của Mỹ và ư đồ xâm chiếm Biển Đông cũng như muốn làm chủ Châu Á của Trung Quốc đă khiến cho quan hệ giữa Hoa Thịnh Đốn và Bắc Kinh gặp nhiều sóng gió. Đặc biệt trong năm 2011 chúng ta đă chứng kiến những bất đồng, căng thẳng trong quan hệ giữa hai quốc gia liên quan đến tranh chấp Biển Đông hay việc Hoa Kỳ gia tăng quân sự tại Châu Á và Thái B́nh Dương. Tháng 11/2011, tại Hội nghị Thượng đỉnh Châu Á và Thái B́nh Dương, TT Obama khẳng định Hoa Kỳ cam kết sẽ đóng vai tṛ lănh đạo tại khu vực này. Đối với Hoa Kỳ, những vấn đề lớn như tranh chấp Biển Đông, không đơn thuần chỉ là những tranh chấp giữa Trung Quốc và các nước lân cận. Ít hay nhiều cũng liên quan đến quyền lợi của Hoa Thịnh Đốn.
Trong khi đó, Bắc Kinh lại không muốn Hoa Thịnh Đốn can thiệp vào những chuyện như vậy. Trung Quốc coi sự hiện diện ngày càng lớn mạnh của Hoa Kỳ, đặc biệt tăng cường quân sự trong khu vực này nhằm mục đích giới hạn, ngăn ngừa Trung Quốc trỗi dậy và phát triển kinh tế ngày càng lớn mạnh... Ngoài vấn đề Biển Đông, Hoa Kỳ và Trung Quốc c̣n có nhiều bất đồng lớn khác:
Trong khi Hoa Kỳ coi Đài Loan là nơi có quan hệ chặt chẽ về kinh tế và an ninh đối với Hoa Thịnh Đốn, t́m mọi cách giúp Đài Bắc pḥng chống bất cứ đe dọa quân sự nào từ phía Bắc Kinh, Trung Quốc xem Đài Loan là một phần lănh thổ của ḿnh. Bắc Kinh luôn luôn dùng chiêu bài "thống nhất" t́m cách sát nhập đảo quốc này vào lănh thổ của cái gọi là "Cộng ḥa Nhân dân trung Hoa". Bởi vậy nước này thường phản ứng gay gắt trước bất cứ hợp tác quân sự nào giữa Hoa Thịnh Đốn và Đài Bắc theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan (Taiwan Relations Act). Năm 2011, đă xảy ra căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc khi Hoa Thịnh Đốn thỏa thuận nâng cấp phi đội chiến đấu cơ F-16 đă cũ của Đài Bắc. Theo nhận định của giáo sư Chris Dixon, nhà nghiên cứu các vấn đề kinh tế và chính trị ở các quốc gia Đông Á và Đông Nam Á thuộc Viện nghiên cứu các Chính sách Quốc tế (Global Policy Insitute) Luân Đôn, ngoài vấn đề Đài Loan, vai tṛ của Hoa Kỳ trong quan hệ Trung Quốc-Nhật Bản, hay với bán đảo Triều Tiên cũng là những vấn đề quan trọng và nhạy cảm.
Richard Weitz, Giám đốc Trung tâm Phân tích Chính trị và Quân sự của Hudson Institute ở Nữu Ước, từng viết bài đăng trên The Diplomat cho rằng, Trung Quốc và Hoa Kỳ đang là hai đối thủ cạnh tranh ảnh hưởng khu vực có thể dẫn đến t́nh trạng đối đầu trong việc tranh giành vai tṛ lănh đạo khu vực. Thậm chí căng thẳng trong quan hệ Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể gia tăng nếu Mitt Romney, ứng viên Đảng Cộng Ḥa, đắc cử TT trong kỳ bầu cử cuối năm nay. Lư do v́ ông Romney là kẻ chống Trung Quốc và muốn cứng rắn với Bắc Kinh hơn nữa. Có thể v́ ư thức được những bất đồng hiện tại cũng như những nguy cơ tiềm tàng dẫn đến căng thẳng và xung đột giữa hai nước, trong bài phát biểu trong dịp kỷ niệm 40 năm phá tan băng giá giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày 16/01, Tập Cận B́nh nhấn mạnh không nên để quan hệ Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày càng căng thẳng.
Nhân quyền cũng là điểm nóng khiến cho quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc thêm căng thẳng. Trước ngày Tập Cận B́nh đến Hoa Kỳ, ngày 09/02, phó TT Joe Biden đă tiếp các nhà hoạt động nhân quyền Trung Quốc ở Hoa Kỳ bàn về các vấn đề Ṭa Bạch Ốc gọi là sự suy thoái "trong t́nh h́nh nhân quyền tại Trung Quốc". Nhiều người tin chắc vấn đề này sẽ được đem ra thảo luận khi Tập Cận B́nh đến Hoa Thịnh Đốn. Trước đó, ngày 25/01/2012, Tổ chức theo dơi nhân quyền (Human Rights Watch) đă gửi cho TT Obama một lá thư trong đó tổ chức này nêu những vi phạm nhân quyền tại Trung Quốc, kêu gọi ông phải đề cập đến nhân quyền khi gặp phó CT Trung Quốc Tập Cận B́nh cũng như áp dụng những biện pháp khác nhau để vấn đề nhân quyền được thảo luận công khai trong dịp ông ta công du Hoa Kỳ. Hơn nữa, TT Obama từng khẳng định, cổ vơ dân chủ, tôn trọng nhân quyền là ưu tiên hàng đầu trong chính sách ngoại giao của ông. Trong bài diễn văn đọc tại Quốc hội Úc hôm 17/11/2011, ông Obama từng nhấn mạnh "Dân chủ và phát triển kinh tế luôn song hành. Thịnh vượng mà không có tự do dân chủ chỉ là h́nh thức khác của sự nghèo khó". Bởi vậy, dù biết Tập Cận B́nh và những người tháp ṭng không muốn nghe, chắc chắn ông Obama cũng vẫn đề cập đến vấn đề nhạy cảm này.
Về kinh tế, Hoa Thịnh Đốn và Bắc Kinh cũng không t́m được tiếng nói chung. Nhiều lần Hoa Kỳ lên tiếng yêu cầu Trung Quốc thả nổi đồng nhân dân tệ nhưng Bắc Kinh cương quyết không phá giá đồng tiền của ḿnh. Hoa Kỳ cho rằng Trung Quốc giữ tỷ giá đồng nhân dân tệ thấp gây bất lợi cho các công ty và sản phẩm của Hoa Kỳ. Ngày 24/01, trong dịp đọc diễn văn thông điệp liên bang trước Quốc hội, TT Obama xác định chiến lược cho nỗ lực tái tranh cử của ông bằng việc công kích sự bất b́nh đẳng về kinh tế, đặc biệt ông mănh liệt đả kích chính sách kinh tế mới của Trung Quốc. Kư giả Michael Wines của tờ New York Times ở Bắc Kinh, khi nói về phản ứng của Trung Quốc đối với lời phê phán của TT Obama đă cho biết, các nhà lănh đạo Trung Quốc cho rằng TT Obama chuẩn bị ra tranh cử lần thứ 2, phát biểu những lời như vậy cũng không có ǵ lạ. Tuy nhiên, những lời phê phán đó cũng khiến cho họ mất ăn mất ngủ.
Hoa Kỳ và Trung Quốc không chỉ bất đồng về các vần đề liên quan đến hai nước, khu vực, c̣n có nhiều khác biệt liên quan đến các vấn đề quốc tế quan trọng khác. Gần đây, Trung Quốc lên tiếng phản đối các biện pháp trừng phạt Iran của Hoa Kỳ, mặc dù tháng 12/2011 Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Timothy Geithner thăm Trung Quốc vận động Bắc Kinh hợp tác trong vấn đề này. Việc Trung Quốc cùng Cộng ḥa Nga phủ quyết một nghị quyết về Syria được Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác ủng hộ tại Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc hôm 04/02/2012, một lần nữa cho thấy sự bất đồng giữa Hoa Kỳ với Trung Quốc và Cộng ḥa Nga. Hoa Thịnh Đốn đă gay gắt chỉ trích sự phủ quyết của hai nước này. Vẫn theo giáo sư Chris Dixon, Trung Quốc sẽ rất khó t́m được tiếng nói chung với Hoa Kỳ về các vấn đề tại Trung Đông, đặc biệt là Iran. Lư do v́ Iran là một trong những nước cung cấp dầu cho Trung Quốc, Bắc Kinh luôn bất b́nh và giận dữ với bất cứ hành động nào ảnh hưởng đến nguồn cung cấp năng lượng cho nước này. Đó là những vấn đề Tập Cận B́nh cần phải đối diện trong chuyến công du Hoa Kỳ lần này.
Nói tóm lại, Tập Cận B́nh có làm tṛn sứ mạng của ḿnh trong chuyến đi thăm Hoa Kỳ vào trung tuần tháng 02/2012 hay không c̣n tùy thuộc vào nhiều nhân tố tất nhiên và ngẫu nhiên. Ngoài sự đối lập sâu sắc về h́nh thái ư thức giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, lĩnh vực kinh tế cũng xuất hiện nhiều xung đột như đă tŕnh bày ở trên, là điều khiến cho hai nước không thể xích gần lại nhau được. Ngoại trừ, những lúc hai nước này cần phải dựa vào nhau để xử lư những vấn đề quốc tế quan trọng. Hoa Kỳ phải dựa vào Trung Quốc để giải quyết vấn đề vũ khí hạt nhân của Bắc Hàn, vận động Trung Quốc không mua dầu mỏ của Iran để trừng phạt nước này ngoan cố trong việc phát triển hạt nhân phục vụ cho chiến tranh... Bởi vậy quan hệ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ khi nóng khi lạnh.
Trong chuyến công du lần này và sau này lănh đạo đất nước Trung Quốc, Tập Cận B́nh phải đối đầu với nhiều tranh chấp giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, tuy nhiên, ông ta vẫn lạc quan cho rằng Trung Quốc và Hoa Kỳ vẫn có thể có chung lập trường khi phải đối mặt với các vấn đề quốc tế quan trọng cần đến sự hợp tác giữa hai nước như nguy cơ ngoại giao, thay đổi khí hậu, năng lượng, quan hệ buôn bán cũng như giải quyết nguy cơ và tăng trưởng kinh tế toàn cầu...
Bookmarks