Thăm quán cơm Bà Cả Đọi của Saigon xưa

Chúng tôi từng đến quán Bà Cả Đọi cách đây tám năm, nay quay lại căn gác đường Quán Cơm Bà Cả Đọi Nguyễn Huệ, Sài G̣n thăm bà. Khung cảnh vẫn y như cũ, nhà cửa không thay đổi, không xây cất sửa sang mới, chỉ có con hẻm nhỏ coi có vẻ c̣n chật chội hơn trước v́ xe đậu quá nhiều.
Xe gắn máy đậu mấy lớp v́ ngay đầu hẻm là một hàng cơm b́nh dân, cuối hẻm một hàng cơm tấm và xe bún mắm đậu khoảng giữa.
Bắt đầu khởi nghiệp từ bà Cả, xem chừng cái ngơ này có duyên nghiệp với hàng cơm, v́ sau khi bà Cả đóng cửa hàng của ḿnh th́ hai hàng cơm khác mọc ra ngay và thực khách không nề hà chỗ ngồi chỉ là những chiếc bàn thấp bé kê dọc theo một bên hẻm, phía bên kia dựng xe san sát cùng với xô chậu, nồi niêu xoong chảo... Hàng cơm b́nh dân với thịt kho, rau xào... Hàng cơm tấm với b́, chả, trứng... mùi thức ăn xào nấu thơm lừng.
Nhà bà Cả tít cuối cùng hẻm lại phải leo một cầu thang xi măng để lên nhà. Giữa trưa nắng gay gắt, bà đang ngủ, tôi không muốn phá giấc ngủ của bà cụ tám mươi mốt tuổi nên hẹn chiều quay lại.
Mặc dù tuổi tác khiến quên nhiều, lẫn nhiều nhưng khuôn mặt, h́nh dáng bà Cả vẫn thế.
Giờ không c̣n bận rộn túi bụi như xưa, việc làm ăn ngày càng phát đạt nhưng bà Cả thanh nhàn không xênh xang áo gấm, áo thêu xanh đỏ kiểu cọ. Tám năm qua, cũng như mấy chục năm trước, tôi vẫn gặp lại h́nh ảnh bà nền nă, giản dị trong chiếc quần đen, áo bà ba, hoàn toàn không chút thay đổi trừ mái tóc cắt ngắn bạc phơ hơn. Vẫn vóc người đậm đà, nguyên vẹn gương mặt phúc hậu thường xuyên đậu nụ cười rất dễ mến.
Sài G̣n thiếu ǵ hàng cơm b́nh dân, chắc chắn một phần lư do khiến nhiều người thích lui tới hàng bà Cả chính v́ vẻ tươi tắn, đôn hậu, chính v́ lối tṛ chuyện từ tốn, chân thật của bà chủ quán, hoàn toàn không giống như tính cách của bà chủ hàng cơm mà các tiểu thuyết ưa mô tả là lanh lẹn và đanh đá.
Nhà thơ Trần Tuấn Kiệt không khỏi mỉm cười khi câu chuyện nhắc tới quán cơm bà Cả Đọi ngày nào:
- Đám nhà báo không hiểu sao rất thích bà Cả. Ṭa soạn báo Sống nằm trên đường Lê Thánh Tôn, trưa nào Chu Tử cũng kéo anh em đến đó ăn cơm.
Nhà thơ nghĩ một lúc rồi x̣e tay đếm.
- Có Anh Quân, Tú Kếu, Nguyễn Thụy Long, Trần Tuấn Kiệt...
Ông tỏ vẻ ngạc nhiên.
- Cái quán th́ nhỏ xíu, có mỗi một gian pḥng, tới giờ nghỉ trưa ai cũng ùa đến, ngồi chen chúc đụng cả vào nhau ồn ào.
Quả vậy, gian pḥng không rộng lắm, khi đông quá, khách phải leo bậc thang gỗ ở gian trong để lên ngồi trên lầu. Hẳn là sự đông đúc náo nhiệt cũng là một yếu tố thu hút khách và giới làm báo có thói quen đến đấy tụ tập, một số chọn như là chỗ đóng đô nên chắc chắn cứ tạt qua gặp mặt đủ cả. Quán cơm bà Cả Đọi là chỗ họp mặt văn nghệ như La Pagode, như Thanh Thế...
Bà Cả tỏ vẻ vui thích khi kể:
- Cậu Trường Kỳ lần nào về Saigon cũng ghé tôi chơi, có cả cậu Jo Marcel, cậu Tùng Giang...
Bà hay nhắc tới tên Trường Kỳ v́ ngày xưa chính anh là người đă bỡn cợt gọi quán cơm của bà là quán “Bà Cả Đọi.” Cứ khi cạn túi, hết tiền th́ ghé đấy ăn bữa cơm vừa rẻ, vừa ngon vừa no. Giới văn nghệ có cảm t́nh đặc biệt, quán được nhắc đến đây đó trên báo luôn tới nỗi về sau thành chết tên.
“Cả” chứ không phải “Hai”.
Thật ra quán cơm không sang trọng nhưng vẫn có những đặc điểm riêng biệt. Bà Cả tên thật là Túc, vốn gốc làng Đồng Nhân, nay thuộc quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Bà vào Nam từ lâu, khoảng 1948, lấy chồng người cùng quê. Thoạt tiên hai vợ chồng mưu sinh bằng cách mở kiosque bán nước giải khát: bia chai, nước ngọt... cho nhân viên, thợ thuyền khu vực Chợ Cũ, Sài G̣n.
Khách đến uống nước th́ hỏi ăn, thế là nhân thể bà nấu phở. Rồi theo nhu cầu của khách hàng, từ phở, bà mở thêm hàng cơm. Chẳng bao lâu, khách mau chóng kéo đến càng lúc càng đông đúc ngồi tràn ra làm mất trật tự vỉa hè, chính quyền bấy giờ thấy vậy đuổi không cho buôn bán nữa. Bà rút lui lên căn gác của người chú trong ngơ hẻm đường Nguyễn Huệ và chuyển hàng ăn uống từ vỉa hè về đó.
Khu vực Chợ Cũ dần dần phát triển, cửa hàng, công sở, văn pḥng mở cửa... Lại thêm làn sóng di cư năm 54 khiến số lượng người Bắc ở Sài G̣n tăng lên đáng kể. Quán tưởng chừng không thuận lợi về mặt vị trí v́ phải đi vào cuối ngơ, phải leo cầu thang mới tới được một căn pḥng không rộng răi lắm ở tận cùng thế giới đó. Té ra hàng ăn vẫn đông, ngày càng đông khách.
Tự nhận chỉ là hàng cơm b́nh dân nhưng những món ăn của bà Cả nấu sạch sẽ, ngon lành, không khô quèo “cơm hàng cháo chợ” như các hàng cơm b́nh dân khác, mà mang vẻ “cơm nhà” như được nấu bởi bàn tay hiền hậu của bà mẹ hay người vợ, bởi bàn tay của người nội trợ quen thuộc. Bà Cả phân bua:
- Tôi chỉ nấu món ăn b́nh dân thôi ấy mà.
Đúng là bữa cơm của quán bà Cả không cao lương mỹ vị, chế biến không cầu kỳ, tŕnh bày không mỹ thuật, chén đũa cũng b́nh dân, chỉ là những món ăn gia đ́nh như mâm cơm người ta vẫn thường dọn tại nhà. Thành công mà chính bà không ngờ lại nằm ở chỗ ấy khi người thực khách không có điều kiện ăn cơm nhà, lại có thể thưởng thức một bữa cơm nhà ngay tại quán.
Đặc biệt, người miền Bắc tha hương trên bước đường lưu lạc tới một vùng đất mới với phong tục, khí hậu, thổ nhưỡng mới, đă t́m thấy nơi quán ăn nhỏ bé của bà Cả một chút phong vị quê hương. Không phải món Nam mà là món Bắc, nêm nếm đúng khẩu vị Bắc không lai tạp, giọng nói Bắc, tính cách Bắc. Một khoảnh quê hương xa ĺa đă được bà Cả vô t́nh tái hiện trong quán ăn của bà làm ấm ḷng người xa xứ. Ở miền Nam quanh năm nắng nóng, chỉ trong bữa cơm chốc lát, họ cảm thấy an ủi khi bắt gặp lại một mảnh sinh hoạt gần gũi thân thương tưởng chừng đă mất hẳn. Tên gọi Quán bà Cả chứ không phải bà Hai, bà Bảy, bà Út... càng mang đặc tính “Bắc Kỳ.”
Người của lịch sử văn hóa Sài G̣n?
Tôi nh́n quanh căn gác Nguyễn Huệ, nhà kiểu Pháp cũ, không sửa sang ǵ nhiều, vẫn chiếc cầu thang gỗ nâu nằm trong kư ức giới văn nghệ, và hỏi bà Cả:
- Bà có mời khách dùng cơm ở đây không?
Bà lắc đầu:
- Không, bây giờ chỗ này chỉ để ở thôi, tôi mời các cậu ấy ra ngoài quán.
Sau 75, dù không c̣n cánh nhà báo lui tới nữa, một thời gian dài, quán bà Cả vẫn là địa điểm ăn trưa của giới văn pḥng, tư chức... từ các cao ốc chung quanh đường Nguyễn Huệ, Hải Triều, Hàm Nghi, Hồ Tùng Mậu, Ngô Đức Kế... Khách quen đến ăn chật pḥng, như trước kia, đôi khi vẫn phải dọn thêm bàn trên gác lửng.
Sau này bà Cả mua được hai căn nhà ở đường Trương Định và Tôn Thất Thiệp, hàng cơm được dời ra hai nơi đó với bảng hiệu chính thức là quán Đồng Nhân giao cho các con trông nom, và gần đây thêm một quán nữa do con gái út đứng làm chủ ở Thị Nghè vẫn giữ cùng một thương hiệu Cơm Bà Cả. Khách hoài cổ đi xa lâu ngày về Sài G̣n vẫn quen lối ghé lại căn gác Nguyễn Huệ cũ kỹ, dọc cầu thang xi măng đặt đầy các chậu cây xanh mướt, không c̣n quán cơm nhưng may mắn, vẫn c̣n được gặp bà chủ hiền hậu sẵn sàng ngồi chơi tiếp khách.
Lần trước tôi ghé, bà Cả c̣n khỏe khoắn, dù quán xá đă có con cháu trông nom nhưng mỗi buổi sáng, bà vẫn đi bộ ra quán nhặt rau. Bây giờ, bà đă yếu nhiều, chân đi chậm chạp từng bước và trí nhớ đă kém, nhớ quên lẫn lộn. Chiều chiều, trời nhạt nắng, cô cháu gái chở ra quán, bà chỉ ngồi trước cửa ngắm nghía hàng cơm vỉa hè thủa nào giờ đây là căn nhà hai gian rộng răi, cửa hàng khang trang góc ngă tư nằm ở những con đường sầm uất giữa thành phố.
Có nhiều người chưa từng biết mặt bà Cả, chưa ăn hàng cơm Nguyễn Huệ trước kia bao giờ nhưng truyền miệng nhau, người ta vẫn t́m tới quán cơm Bà Cả Đọi. Đa số Việt kiều về Sài G̣n đều t́m tới quán của bà. Cả khách ngoại quốc cũng vào gọi đĩa cà tím nướng, tô canh cải xanh...
Quán cơm Bà Cả bây giờ sạch sẽ khang trang, không c̣n là căn gác lùi sùi cho dân “đọi” t́m tới qua bữa. Dù sao giữa trung tâm thành phố, đó vẫn là quán cơm b́nh dân với những món ăn từ xưa đến nay không thay đổi: thịt đông, thịt lợn nấu giả cầy, đậu rán, dồi trường, rau muống xào, trứng non, trứng đúc thịt... Đếm có tới gần ba chục món ăn bày ở quầy đặt ngay cửa ra vào. Quán Bà Cả đặc biệt không có thực đơn, khách cứ đứng ngắm nghía chọn lựa món ăn ngay đó, rồi có người bưng thức ăn đến bàn.
Chúng tôi gọi cá trê rán chấm nước mắm gừng, ốc nấu giả ba ba màu nghệ và thơm mùi tía tô, canh cua rau đay mướp mát rượi trưa nắng và một món mà khi vào các quán ăn Bắc kỳ, tôi không khi nào quên gọi là dưa chua, cà pháo chấm mắm tôm.
Dưa vàng muối chua vừa tới, cà pháo quả nhỏ, trắng nơn gịn tan chấm vào chén mắm tôm tim tím vắt chanh nổi xốp... Món ăn của quán bà Cả dù kho hay xào đều có màu vàng tươi, nh́n rất bắt mắt chứ không thâm màu như đa số các quán cơm b́nh dân khác.
Bà Cả đi một ṿng quanh quẩn trong quán xem xét mọi thứ với vẻ hài ḷng, bà ngừng trước mặt ân cần hỏi tôi có ngon miệng không.
Tôi chào bà Cả Đọi ra về chẳng cần biết bà có thích chữ “đọi” hay không bởi v́ cũng như bà Ba Bủng, bà Cả Cần... chỉ là những quán ăn nhỏ bé, b́nh dị nhưng một mai khi viết về lịch sử văn hóa Sài G̣n, e rằng người ta không thể quên tên!
Nguyễn Thị Hàm Anh
Code:
http://dankeu.com/~/goto/quan-ba-ca-doi-cua-saigon-xua-1085.aspx
Bookmarks