Hiện tượng sám hối
Mặc Lâm, biên tập viên RFA
Trong chương tŕnh VHNT hôm nay Mặc Lâm tiếp chuyện nhà văn, nhà phê b́nh văn học Trần Mạnh Hảo về hiện tượng nhiều lănh đạo cao cấp của Đảng Cộng sản Việt Nam lên tiếng phủ nhận những ǵ mà họ theo đuổi trong suốt hơn nửa thế kỷ, trong đó không thể không kể đến hai khuôn mặt của văn học nước nhà là nhà văn Nguyễn Khải và nhà thơ Chế Lan Viên.
Nhà văn Trần Mạnh Hảo. RFA file photo.
Trước tiên xin tóm lược một ít chi tiết về quá tŕnh làm việc của nhà phê b́nh văn học Trần Mạnh Hảo. Theo như ông kể th́ ông sinh năm 1947 tại Nam Định. Lúc nhỏ Trần Mạnh Hảo theo cha xứ đi giúp lễ và học kinh sách giáo lư chủng viện công giáo. Lớn lên đi học, v́ lư lịch xấu không được vào đại học.
Năm 1975 ông từ rừng Lộc Ninh về Sài G̣n, ra khỏi lính làm báo dân sự. Năm 1982 v́ viết bài thơ “Cho một người nằm xuống” để khóc Nguyên Hồng ông bị treo bút ba năm. Năm 1989, in tiểu thuyết Ly Thân, ông bị cho ra khỏi đảng, đuổi khỏi biên chế nhà nước.
Trần Mạnh Hảo đă xuất bản trên dưới 30 đầu sách. Tuy nhiên từ 10 năm nay các bài viết của ông bị cấm in trên báo lề phải, không được xuất bản sách trong nước. Trần Mạnh Hảo thú nhận hiện nay ông chỉ c̣n viết trên Internet cho vui… Trần Mạnh Hảo cũng khẳng định rằng ông không làm chính trị mà chỉ làm văn học, làm sứ mệnh thiêng liêng của người cầm bút là nói lên, viết lên sự thật.
Thức tỉnh
Mặc Lâm: Xin cám ơn ông Trần Mạnh Hảo, câu hỏi đầu tiên có lẽ xin ông cho biết tại sao lúc gần đây lại có hiện tượng rất nhiều cán bộ cao cấp và văn nghệ sĩ nổi tiếng đă phát ngôn hay sáng tác nói lên những điều mà nhiều năm trước đây không ai dám nghĩ là sẽ xuất hiện trong chế độ toàn trị của đảng cộng sản Việt Nam?
Trần Mạnh Hảo: Theo tôi th́ chuyện người ta già, người ta về hưu, khi nh́n thấy cơi chết th́ người ta thường quay lại kiểm điểm cuộc đời và con người dù tàn ác đến đâu th́ tạo hóa cũng cho một chút xíu lương tâm có thể nó đă ngủ quên cả cuộc đời nhưng khi về già, khi gần chết th́ nó thức tỉnh. Chút xíu đom đóm lương tâm đó lập ḷe trong tâm hồn con người mà cả đời họ làm ác, có thể nó thức tỉnh, nó làm cho người ta ân hận sám hối cho nên người ta nói lên sự thật, nói lên những điều thật nhất mà suốt đời không có cơ hội để nói.
Về hưu mới dám nói thật
Mặc Lâm: Cũng có người tiếc rẻ khi những phát ngôn của nhiều cán bộ cao cấp tung ra quá chậm, khi họ đă về hưu do đó không c̣n tác động ǵ lớn lao đối với hệ thống như khi họ c̣n tại chức, đương quyền…
Trần Mạnh Hảo: Cái chuyện đó tôi cho là cũng rất b́nh thường v́ trong một xă hội toàn trị như Việt Nam th́ những người là cán bộ cao cấp họ không có dịp nói thật khi họ cầm quyền, v́ nói thật ở Việt Nam là nguy hiểm vô cùng. Bởi v́ cái hệ thống chính trị của họ là một hệ thống chính trị thật sự xa rời mục tiêu của sự thật.
Ví dụ như ông Vơ Văn Kiệt đă lên tới Thủ tướng chính phủ, khi ông ấy làm Thủ tướng ông ấy không dám nói thật nhưng khi về hưu rồi mới dám nói thật. Ông nói thật một điều rất tâm huyết rằng ngày 30 tháng Tư là cái ngày có một nửa nước vui, một nửa nước buồn. Một triệu người vui th́ có một triệu người Việt Nam buồn. Ông ấy nói câu ấy là quá đúng. Những người miền Nam Việt Nam hồi đó họ thua trận họ vẫn có lư tưởng rất là tốt đẹp phục vụ đất nước, dân tộc. Nhưng thua trận nên họ buồn và c̣n bị bắt đi tù đày hàng loạt… họ buồn là đúng chứ sao bắt họ vui cho được?
Ông Kiệt đă nói lên một sự thật mà sự thật này khi đang làm thủ tướng ông ấy không thể nói được cho đến khi về hưu mới nói được sự thật này. Chính việc nói lên sự thật này dần dần ông sẽ nói ra các sự thật khác cho nên rất nguy hiểm cho tính mạng của ông ấy.
Cái chuyện đó tôi cho là cũng rất b́nh thường v́ trong một xă hội toàn trị như Việt Nam th́ những người là cán bộ cao cấp họ không có dịp nói thật khi họ cầm quyền, v́ nói thật ở Việt Nam là nguy hiểm vô cùng.
Nhà văn Trần Mạnh Hảo
Mặc Lâm: C̣n chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An th́ sao thưa ông?
Trần Mạnh Hảo: Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An là một người suốt cuộc đời theo cách mạng, theo cộng sản nhưng khi nghĩ hưu rồi th́ cũng phải nói lên sự thật. Thà ông như vậy có thể tôi trọng ông ấy hơn là những người cứ câm miệng suốt cả cuộc đời v́ lương tri trong người họ không trổi dậy. Nói cho cùng khi lương tri không thức tỉnh trong tâm hồn họ th́ họ sống cả cuộc đời không lương tri, không lương thiện.
Ông Nguyễn Văn An nói như thế này, Ông bảo hiện giờ không cải tạo được đất nước v́ cái sai lầm là của hệ thống mà muốn thay đổi cho đất nước tiến lên th́ phải thay cái hệ thống cộng sản này.
Mặc Lâm: C̣n riêng về Phó thủ tướng Trần Phương th́ sao?
Trần Mạnh Hảo: Ông Phó Thủ tướng Trần Phương là một người cũng tận tụy đi theo cách mạng. Làm đến Phó Thủ tướng nhưng khi các ông ấy ngồi lại để góp ư cho đảng th́ ông ấy nói rằng cuộc đời trong mỗi cá nhân chúng ta để vượt qua những sự kiện quan trọng trong đời mà cứ phải nói dối người thân, nói dối gia đ́nh, nói dối mọi người đến mấy lần th́ khi về già đă thấy ngượng, thấy xấu hổ lắm. Nhưng đảng cộng sản của chúng ta từ khi sinh ra đến giờ toàn nói dối mà không biết tại sao đảng không biết ngượng, không biết xấu hổ, không biết sám hối. Đấy là một cán bộ cao cấp khi về hưu đă nói như thế.
Bi kịch Đi t́m cái tôi đă mất
Nhà thơ Chế Lan Viên và tác phẩm “Điêu tàn”, NXB Văn học.
Mặc Lâm: Riêng về văn nghệ sĩ th́ sao thưa ông?
Trần Mạnh Hảo: Giới văn nghệ sĩ rất nhiều anh em đă nói nhưng nổi bật nhất vẫn là ông Nguyễn Khải và Chế Lan Viên. Ông Nguyễn Khải là một nhà văn đi theo cách mạng từ năm 1945 là con một tri huyện mà là con một bà vợ hai nên khi theo cách mạng ông khai là không có cha để tránh việc bố ông ấy là quan huyện. Quê cha ông ở Nam Định nhưng ông khai quê mẹ ở Hải Dương và không có cha. Cha ông ấy sau này đến năm 54 th́ di cư vào Sài G̣n.
Ông Nguyễn Khải là một nhà văn rất trí thức mặc dù ông chỉ học chưa hết trung học của thời Pháp nhưng ông ấy chịu đọc và suy nghĩ viết lách rất giỏi và rất thông minh. Cả cuộc đời ông ấy viết theo mệnh lệnh của đảng. Tất nhiên những cuốn sách ông ấy viết đă lách ra khỏi hệ thống một tí mà bây giờ người ta gọi là lề trái.
Trong sách ông ấy viết về lề phải nhưng khi mở ra người ta thấy đầy lề trái trong đó. Tức là cái lề phải là lề của đảng cộng sản c̣n lề trái là lề của những người bất đồng.
Trước khi chết ông Nguyễn Khải có viết mấy bài, sau khi ông ấy chết mới tung ra rất là sâu sắc. Nói chung là ông ấy viết một cách trí thức chứ không phải chửi bới vớ vẩn. Bây giờ ai vào trong Google đánh chữ Nguyễn Khải đều hiện lên những bài của ông ấy nói về những đau đớn của ông ấy như bài “Đi t́m cái tôi đă mất” hay là “Nghĩ muộn”. “Đi t́m cái tôi đă mất” ông lấy trường hợp của bản thân ông, một con người sinh ra đời, đi t́m chân lư, đi t́m sự thật đă thấy sự thật, chân lư mà không dám vô! Bởi v́ đi vào th́ sẽ bị tù, sẽ bị bắt sẽ bị giết. Một sự đau đớn vô cùng của một trí thức.
“Đi t́m cái tôi đă mất” ông lấy trường hợp của bản thân ông, một con người sinh ra đời, đi t́m chân lư, đi t́m sự thật đă thấy sự thật, chân lư mà không dám vô! Bởi v́ đi vào th́ sẽ bị tù, sẽ bị bắt sẽ bị giết.
Nhà văn Trần Mạnh Hảo
Cả bài “Đi t́m cái tôi đă mất” của ông Nguyễn Khải cuối cùng ông ấy kết luận là: Đảng cộng sản nên trả chính quyền cho nhân dân, đă cướp chính quyền của nhân dân rất lâu rồi hăy trả lại cho nhân dân cái quyền đă đánh mất. Các quyền tự do, dân chủ tất cả phải trả lại cho dân. Ông ấy c̣n nói về thân phận đau đớn của người cầm bút trong chế độ cộng sản mà không dám nói lên sự thật.
Sự thật nó đến nhà nó ở trong tâm hồn ḿnh. Chân lư nó nằm trong tâm hồn ḿnh mà ḿnh sợ, ḿnh run rẩy không dám nhận nó. Ḿnh run rẩy bảo nó cút đi v́ nói ra bị tù bị tội rồi vợ con sống làm sao? Đi ăn mày à?
Cả cuộc đời ông Nguyễn Khải ông ấy viết trong sự sợ hăi. Ông ấy bảo làm người mà như con gián th́ làm sao thành người được? Nếu quư vị đọc bài này của Nguyễn Khải th́ quư vị thấy cái đau đớn vô cùng của người cầm bút trong chế độ cộng sản. “Đi t́m cái tôi đă mất” là một bài viết tôi cho là rất trí thức, rất uyên bác, rất hay. Nói về thân phận của người cầm bút trong một chế độ toàn trị. Trong một chế độ mà không ai dám nghĩ đến sự thật, chân lư. V́ nghĩ đến sự thật, nói đến chân lư th́ sẽ bị giết. Đấy là bi kịch lớn của chúng ta trong giai đoạn vừa qua.
Nhà văn Nguyễn Khải. Photo courtesy of Quê Choa.
Mặc Lâm: Theo chúng tôi biết th́ trước đây ông Nguyễn Khải rất thân t́nh với ông, có kỷ niệm ǵ giữa hai ông mà ông cảm thấy cần chia sẻ với thính giả hôm nay hay không?
Trần Mạnh Hảo: Tôi là người đă từng là đàn em thân thiết của Nguyễn Khải. Có những năm ông Nguyễn Khải vào Sài G̣n ở ba tháng trời trong nhà tôi và khi tâm sự với tôi th́ ông ấy không nói dối điều ǵ cả. Ông nhận ra tất cả mọi cái nhưng không dám viết ra. Ông ấy tâm sự với tôi và ổng khóc. Lúc ấy Sài G̣n mới giải phóng vài ba năm ông ấy vào nhà tôi tại một chung cư văn nghệ sĩ ở Sài G̣n. Ông ấy ở với tôi, có ông Lê Lựu nữa.
Có những đêm anh em tâm sự với nhau mà ổng khóc. Bởi v́ con người ông Nguyễn Khải có học ổng đọc sách, tiểu thuyết tiếng Anh tiếng Pháp thoải mái và ổng rất uyên bác. Một con người như thế th́ họ đau đớn là phải, vật vă là phải thôi. Phải viết những điều ḿnh không muốn bởi viết những điều ḿnh muốn ḿnh tâm huyết th́ không được in mà có in ra th́ cũng tai bay vạ gió.
Cho nên ông Nguyễn Khải đau cái đau thân phận làm con người trong một chế độ toàn trị, không cho người ta tự do viết, trong khi ḿnh là người cầm bút là nhà văn.
Ông bảo nhục nhă lắm, đau đớn lắm. Những bài viết như “Nghĩ muộn”, “Đi t́m cái tôi đă mất” Nguyễn Khải viết để trối lại cho đời sau, đọc thấy cay đắng và đau đớn vô cùng.
Mặc Lâm: Xin chia sẻ một điều tôi rất lấy làm lạ là tại sao Trần Mạnh Hảo lại nói được, chẳng hạn như bây giờ, mà Nguyễn Khải lại không nói được? Có phải giai đoạn này nới lỏng tự do ngôn luận hơn hay chăng?
Đau đớn như vậy, chết rồi mới dám nói ra sự thật, chết rồi mới dám sám hối. Đấy là một bi kịch đau đớn của người cầm bút.
Nhà văn Trần Mạnh Hảo
Trần Mạnh Hảo: Nguyễn Khải không ở trong tư thế nói như tôi được v́ tính cách của ông ấy khác. Ông ấy theo cộng sản từ năm 45 đến giờ và đă đi hết cuộc đời rồi cho nên ông ấy muốn nói với hậu thế cái điều thật nhất của ông ấy. Ổng viết ra rồi ông bảo gia đ́nh ổng sau khi ổng chết th́ mới công bố.
Trong đám tang của Nguyễn Khải th́ người ta mới biết bài viết của ảnh, được gửi cho những người trong đám tang và họ đưa lên mạng. Đau đớn như vậy, chết rồi mới dám nói ra sự thật, chết rồi mới dám sám hối. Đấy là một bi kịch đau đớn của người cầm bút.
Nếu anh không có lương tri anh cứ cầm bút như một bồi bút th́ suốt cuộc đời anh không biết hổ thẹn, anh không biết ân hận th́ những người đó tôi không bàn đến.
Mặc Lâm: Thưa ông Trần Mạnh Hảo rất tiếc là thời gian của chúng ta hôm nay không c̣n nữa, chúng tôi biết một nhân vật nữa mà thính giả chúng ta đang chờ nghe v́ sự có mặt của ông ta dưới mái nhà trường của cả hai miền Nam và Bắc Việt Nam. Ông là một hiện tượng trong phong trào thơ Mới và sáng tác khi tuổi c̣n rất trẻ. Chỉ 16 tuổi ông ta đă nổi lên như một ngôi sao sáng qua tập thơ “Điêu Tàn” với bút hiệu cũng lạ lùng và ấn tượng là Chế Lan Viên.
Xin đề nghị chúng ta sẽ dành một chương tŕnh đặc biệt để nói về nhà thơ Chế Lan Viên, về những sáng tác sau cùng của ông với những nhận thức mà theo nhiều người cho rằng một sự sám hối với chính ḿnh. Xin cám ơn nhà văn Trần Mạnh Hảo về chương tŕnh hôm nay, xin cám ơn quư vị thính giả đă quan tâm theo dơi.
Reply With Quote
Bookmarks