Đô Đốc Tướng Quân Vũ Văn Dũng
Đô Đốc Tướng Quân Vũ Văn Dũng người thôn Phú Phong, huyện Tuy Viễn (Tây Sơn ngày nay), tỉnh B́nh Định. Sinh năm Canh Ngọ (1750), mất năm Tân Sửu (1841).
Gia đ́nh họ Vũ vốn giàu có, nên từ thuở ấu thơ, cậu Công tử Vũ Văn Dũng đă có gia sư dạy văn lẫn vơ trong nhà. Người vóc to lớn, mạnh mẽ, tính t́nh năng động nên Công tử Vũ thường thích luyện vơ hơn học văn. Nhờ năng khiếu bẩm sinh, nên học vơ đến đâu tinh thông đến đó, c̣n văn học măi mà chưa xong bộ tứ thư, ngũ kinh.
Các thầy vơ th́ phần nhiều cũng chỉ là những tay vơ tầm thường, lấy đường roi ngọn quyền làm kế sinh nhai nên mỗi năm lại phải thay một thầy. Trẻ em trong làng rất mến cậu công tử Dũng, v́ thường được Công tử Dũng che chở bênh vực. V́ không gặp được danh sư, nên công tử Dũng nuôi mộng đi xa t́m thầy học vơ.
Đến 20 tuổi, Công tử Vũ Văn Dũng theo một người buôn ngựa vào Phú Yên. Duyên may gặp được lăo trượng họ Lương, vốn ḍng dơi Lương Văn Chánh ở Tuy Ḥa nhận làm đệ tử.
Theo thầy, Công tử Dũng học được môn đánh trường kiếm và sử dụng đoản đao. Khi th́ dùng trường kiếm lúc lại múa đoản đao. Có đôi khi, tay trái dùng kiếm phối hợp với tay phải dùng đoản đao. Sau nghe lời thầy, chuyển về đoản đao để phù hợp với thể chất mạnh mẽ và thân vóc to cao. Tuy học chỉ mới một năm mà vơ công tinh tấn bằng 10 năm học tập ở nhà.
V́ lư do gia cảnh, nên Công tử Dũng sau một năm học tập phải từ giă tôn sư về Phú Phong, đóng cửa tạ khách chuyên tâm tự khổ luyện trong năm năm. Công tử Vũ luôn luôn tâm niệm lời thầy dặn: "Học vơ là để pḥng thân khi cần thiết, để dẹp nỗi bất b́nh khi cứu người, chớ không phải để đấu sức khỏe tài". Cho nên rất ít người biết được tài nghệ vơ thuật cao đến bậc nào. Nghe tiếng Nguyễn Nhạc là người hào hiệp, Công tử Vũ Văn Dũng t́m đến kết bạn. Câu chuyện tâm đắc, tấm ḷng hiểu nhau, nên chẳng bao lâu hai người trở thành bạn tâm giao. Đồng thời cũng tại Phú Phong, Công tử Vũ Văn Dũng lại kết bạn với Công tử Vơ Đ́nh Tú. Tuy không đồng phái, song lại đồng thôn và nhất là đồng tâm hiệp ư.
Khi Nhất vương Tây Sơn vương Nguyễn Nhạc ngỏ ư về đại nghĩa th́ Công tử Vũ Văn Dũng tán đồng ngay, mọi tổ chức về quân sự, Công tử Vũ đă cùng Trần Quang Diệu, Công tử Vơ Đ́nh Tú, Tam vương Nguyễn Huệ phụ trách. Từ việc lập chiến khu đến việc huấn luyện binh sĩ, Công tử Vũ Văn Dũng một mực chu toàn nhiệm vụ đă giao. Khi Tây Sơn khởi nghĩa, Công tử Vũ Văn Dũng giữ trách nhiệm pḥng thủ vùng Tây Sơn thượng.
Một hôm tại chợ G̣ Chàm, phía Bắc thành Quy Nhơn có một nhà sư người Trung Hoa thường đến chợ biểu diễn vơ thuật. Nhà sư cởi áo, ngồi xếp bằng, lưng thẳng, vận công, rồi cho người ta hồ cầm gươm, dao chém vào khắp châu thân. Ban đầu thử nhẹ tay, sau thấy không hề ǵ, bèn gia tăng sức chém. Ban đầu một người, sau nhiều người. Cũng không thể làm xây xát nhà sư, mọi người kinh sợ, đồn ầm lên là dị nhân, nhà sư đắc ư và tỏ thái độ khinh khi nền vơ thuật Việt Nam. Khi có sự hiện diện của nhà sư th́ ban đêm các xóm làng thường xảy ra những vụ "hái hoa" bằng cường lực. Nghi cho nhà sư, song không có bằng chứng. Tin đồn đến Tây Sơn vương. Vương bèn sai Công tử Vũ Văn Dũng đi diệt trừ. Công tử Vũ đến chợ G̣ Chàm, gặp nhà sư, dùng lễ khoản đăi xin làm quen. Sau khi giao tiếp, Công tử Vũ thấy nhà sư tuy nội công thâm hậu, song ḷng dạ bất chính, mong uy hiếp người để làm việc bất nghĩa. Công tử Vũ Văn Dũng quyết tâm phải trừ khử mối họa đang phát động.
Công tử Vũ Văn Dũng hỏi:
- Ḥa thượng là người đă đoạt đạo. Không biết có khi nào bị lạc thú của trần gian cám dỗ chăng?
Nhà sư đáp:
- Ḷng ta như tro lạnh, không có ǵ cám dỗ.
Công tử Vũ cười:
- Lời nói không đáng tin. Có thể cho phép thử nghiệm?
Nhà sư bằng ḷng. Công tử Vũ Văn Dũng thuê vài tên vô lại và gái thanh lâu xinh đẹp, trải chiếu làm việc dâm dục trước mặt nhà sư. Ban đầu nhà sư cười nói b́nh thường, nhưng một hồi lâu bỗng nhắm mắt không nh́n nữa. Xuất kỳ bất ư, Công tử Vũ rút kiếm chém một nhát, đầu nhà sư liền rơi. Công tử Vũ Văn Dũng nói:
- Nhà sư không có thuật ǵ lạ. Dày công luyện khí cho cơ thể cứng rắn. Tâm định th́ khí tụ, tâm động th́ khí tan. Lúc ban đầu, tâm nhà sư không động, nên nhà sư dám nh́n tự do. Đến khi nhà sư nhắm mắt th́ biết tâm nhà sư đă động. Cho nên chém xuống không thể kháng cự được.
Ai nấy đều phục là cao kiến.
Năm 1778, Công tử Vũ Văn Dũng được phong làm Đại Tư Khấu, khi Nhất vương Tây Sơn vương Nguyễn Nhạc xưng đế hiệu.
Tháng 11 năm Giáp Th́n (1785),Tướng quân Vũ Văn Dũng theo Tam vương Long nhượng Đại tướng quân Nguyễn Huệ vào Nam đánh quân Xiêm tại trận Rạch Gầm - Xoài Mút. Sau chiến thắng vẻ vang này, Đô đốc Tướng quân Vũ Văn Dũng theo Tam vương Long nhượng Đại tướng quân Nguyễn Huệ về Quy Nhơn, rồi ra Thuận Hóa.
Khi Vua Quang Trung ra Bắc lần thứ hai. Quân Nguyễn Hữu Chỉnh bị Tây Sơn đánh thua. Chỉnh bị bắt, Lê Chiêu Thống chạy đến Chí Linh, định nhờ Trần Quang Châu và Lê Ban dấy binh chiếm lấy Hải Dương làm cơ sở, song bị tan ră, đành trở về Kinh Bắc rồi cho người qua cầu viện Thanh triều. Quân Thanh tràn vào Thăng Long và bị Vua Quang Trung -Nguyễn Huệ đánh tan tác.
Trần Quang Châu người huyện Gia B́nh, thuộc Bắc Ninh, đă từng giúp vua Chiêu Thống trốn tránh. Lúc quân Thanh kéo sang, Châu theo hộ giá Chiêu Thống, được phong làm Tiên Phong Đại Tướng Quân. Quân Thanh thua, Chiêu Thống bỏ chạy, Châu về huyện nhà rồi đi đánh phá các vùng lân cận. Đô đốc Tướng quân Vũ Văn Dũng được cử đi đánh dẹp. Nhờ địa thế hiểm trở và người địa phương, nên Châu và quân sĩ cầm cự được với Đô đốc Tướng quân Vũ Văn Dũng từ mùa đông Tân Hợi (1791) đến mùa đông năm Nhâm Tư (1792), Châu mới bị bắt.Đô đốc Tướng quân Vũ Văn Dũng dụ hàng không được, nên đem giết đi. Sau đó Đô đốc Tướng quân được đề cử ra trấn nhậm Bắc Thành....
Đô Đốc Tướng Quân Trần Quang Diệu
Đô Đốc Tướng Quân Trần Quang Diệu quê quán ở Ân Tín, huyện Hoài Ân.
Họ Trần Quang có hai nhánh: Một nhánh ở Ân Tín, huyện Hoài Ân, tỉnh B́nh Định. Một nhánh ở Tư Sơn, huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngăi. Hai nhánh trước đây thường gặp nhau trong dịp chạp giỗ mả tổ ở Ân Tín. Khu mả của họ Trần Quang ở Ân Tín rộng lớn. Trong đó có ngôi mả tổ con tấm bia lớn đề "Trần Gia Tổ Sơn". Những ngôi mộ khác có cái xây vôi, có cái đắp ṿng to lớn.
Gia đ́nh Đô Đốc Tướng Quân Trần Quang Diệu giàu có nhưng song thân mất sớm nên thân tự lập thân.
Lúc nhỏ, Công tử Trần học văn học vơ nhiều thầy. Lớn lên, một hôm vào dăy núi Kim Sơn trong huyện Hoài Ân săn bắn, t́nh cờ thấy một ông lăo nằm giỡn cùng một con cọp tàu cau to lớn. Hổ trông thấy Công tử Trần liền nhảy đến vồ. Trần lanh lẹ tránh khỏi. Hổ tiếp tục tấn công th́ ông lăo liền hét:
- Hổ dại nhé!
Hổ liền ngoan ngoăn trở lại cùng ông lăo.
Ông lăo gọi Công tử Trần đến gần hỏi:
- Ngươi là ai? Chẳng biết nơi này là ổ cọp sao mà dám đưa thân đến?
Công tử Trần thành thật kể hết gia cảnh và thân phận. Đoạn cúi lạy ông lăo xin nhận ḿnh làm đệ tử. Ông lăo đáp:
- Âu cũng là duyên.
Rồi bảo Công tử Trần về lo thu xếp việc nhà, xong trở lên.
Công tử Trần về giao nhà cửa ruộng nương cho người em thúc bá và dặn:
- Ta đi chuyến này, mau th́ năm năm, lâu th́ mười năm mới về. Ở nhà lo làm ăn tử tế. Đừng t́m hiểu ta đi đâu và đi có việc ǵ.
Lên Kim Sơn, Công tử Trần được lăo nhân đưa về nhà nuôi dạy.
Lăo nhân là ai?
Lăo họ Diệp tên Đ́nh Ṭng, người thôn Vĩnh Thạnh, huyện Tuy Viễn (nay là Tây Sơn), lúc thiếu niên gặp được dị nhân truyền dạy vơ nghệ, học tập tinh thông, tánh t́nh phóng khoáng.
Thời Chúa Nguyễn Phúc Khoát (1738-1765), có tên tri huyện Tuy Viễn, gian ác tham ô, làm nhiều điều gian ác với dân địa phương, nên Cụ phẫn nộ đến huyện đường ra tay giết tên tri huyện. Nhờ vơ công cao cường, cụ thoát khỏi ṿng vây của lính huyện đường. Bị truy nă, Cụ đem vợ con theo đường núi ra Kim Sơn ẩn náu. Trên 20 năm trời không ai biết được tung tích. Vợ con không chịu nổi sơn lam kiếm khí, lần lượt qua đời, chỉ c̣n ḿnh Cụ sống với hùm beo.
Gặp được họ Công tử Trần, Cụ vô cùng hoan hỉ.
Hai thầy tṛ sống trong ba gian nhà tranh rộng răi, sạch sẽ, có đủ đồ cần dùng cho một tiểu gia đ́nh, lại có đủ bộ năm món vũ khí: đao, kiếm, côn, thương, cung, mỗi thứ một cặp. Thứ nào cũng được lau chùi bóng loáng. Công tử Trần chuyên học môn sử dụng đại đao. Thầy hết ḷng dạy, tṛ cố sức học. Khi tập luyện một ḿnh. Khi cùng thầy song đấu. Lúc tập nơi đất bằng, lúc tập trên núi đá. Học tập cách đánh trên ngựa, cách đánh dưới thuyền. Không có ngựa phải dùng ngựa đẽo cây. Không có thuyền th́ dùng gỗ tṛn thả xuống suối.
Những lúc không tập luyện th́ thầy tṛ trồng rau trỉa bắp, đậu, trên rẫy hoặc đi săn bắn thú rừng. Hai thầy tṛ sống một đời sống thanh thản, ung dung tự tại.
Nhưng có một điều làm cho Công tử Trần áy náy là con hổ của thầy hễ thấy bóng Công tử Trần là bỏ chạy nơi khác. Biết ư, nên khi thấy bóng hổ ở bên cạnh thầy th́ Trần cũng khéo léo tránh mặt. Ban đầu c̣n thắc mắc, sau thành thói quen.
Thấm thoát năm năm đă qua!
Một hôm lăo nhân trao thanh đại đao mà ḿnh thường dùng cho Công tử Trần và bảo:
- Đây là thanh Huỳnh Long bảo đao, sản xuất từ đời Trần. Ta tặng con làm kỷ niệm.
Đoạn sai Trần thu tất cả các món vũ khí đem chôn nơi một cái hố sau nhà. Rồi bảo:
- Thầy đă gần trăm tuổi rồi. Bấy lâu cần phải sống v́ đao pháp của thầy chưa có người kế tập. Nay thầy đă truyền thụ tất cả cho con rồi th́ thầy chết được vui vẻ. Sau khi chôn cất thầy xong, con không nên quyến luyến nơi này. Con nên kịp xuống núi, đem sở học làm sở hành để khỏi phí cuộc đời anh tuấn. Và nếu có dịp đi ngang qua Vĩnh Thạnh th́ con ghé thăm họ Diệp có c̣n ai chăng? Nếu c̣n th́ con sẽ cho biết qua tin tức của thầy, nhưng đó không phải là điều cần thiết.
Nói xong, nằm xuống, lấy tay vỗ nhẹ lên đỉnh đầu mà tắt thở.
Buồn thương khôn tả.
Công tử Trần trở về nhà. Cửa nhà yên vui. Hai hôm sau, Trần cắp đao băng núi đến Vĩnh Thạnh. Ḍng họ Diệp chịu không nổi sự hà khắc, khuấy nhiễu của quan lại địa phương, nên đă phân tán đi lập nghiệp nơi xa (hiện nay c̣n cháu ba đời của cụ là ông Diệp Đ́nh Chi, thời Pháp thuộc làm trợ giáo tại Đà Lạt, thời kháng chiến chống Pháp về sống ở quê hương Vĩnh Thạnh, cho đến 1945 trở lại Đà Lạt, nay đă qua đời).
Nghe tin Nguyễn Nhạc mở ṣng bạc lớn ở Kiên Mỹ, Trần nghĩ bụng:
- Anh hùng lúc chưa gặp thời cũng như lỡ vận thường gởi ḿnh vào nơi yên hoa, tửu bảo và kẻ có chí lớn thường dùng ṣng bạc làm nơi kén bạn hiền.
Liền t́m đến gặp Nguyễn Nhạc, nhất kiến như cựu. Từ ấy hai bên thường qua lại với nhau.
Một hôm Trần ở Hoài Ân vào Kiên Mỹ để thăm Nguyễn Nhạc. Vượt qua Kim Sơn theo đường núi, Công tử Trần đến vùng Thượng Ninh th́ gặp một con cọp tàu cau to lớn đón đường. V́ không mang đao theo, nên Trần phải đánh tay không với cọp từ sáng cho đến trưa. Trần dần dần đuối sức, ḿnh đầy vết thương, bê bết máu me. Đang lúc lâm nguy th́ gặp được Thiếu nữ Bùi Thị Xuân cùng đệ tử đi săn. Thấy cảnh người và hổ đánh nhau, người sắp bị cọp vồ, nên Bùi thị hét lên một tiếng, rút song kiếm xông vào đánh nhau với cọp cuối cùng, cả hai liên thủ hạ được cọp.
Thoát chết, Công tử Trần yêu cầu được đưa về Kiên Mỹ, đến nhà Nguyễn Nhạc. Nguyễn Nhạc và Bùi Thị Xuân vốn đă nghe danh nhau, song chưa có dịp làm quen. Nhờ cọp theo gió, gió đưa duyên mà nên nghĩa "vườn đào": Nguyễn, Trần, Bùi.
Rồi để cho nghĩa thêm nặng, t́nh thêm thâm, Nguyễn Nhạc đứng làm mai và làm luôn chủ hôn để Công tử Trần Quang Diệu và cô Thiếu nữ Bùi Thị Xuân nên vợ nên chồng.
Từ đó, Công tử Trần Quang Diệu ở luôn tại Kiên Mỹ, cùng Nguyễn Nhạc xây dựng cơ đồ.
