Chơi chữ, nói lái và những vần thơ bất hủ trong văn chương Việt Nam.

Bá Nha Tử Kỳ

Phí Minh Tâm


[IMG]http://i48.tinypic.com/ix5kk9.gif[/IMG]

Tử Kỳ di hận thân tiên khứ

Bá Nha suất cầm tạ tri âm

Phần I

Năm đó, Bá Nha phụng chỉ vua Tấn đi sứ qua nước Sở. Trên đường về, khi thuyền đến cửa sông Hán Dương, nhằm đêm Trung Thu sáng trăng, phong cảnh hữu tình, Bá Nha cho lịnh cắm thuyền dưới chân núi Mã Yên để thưởng ngoạn. Cảm thấy hứng thú, muốn dạo chơi một vài khúc đàn, Bá Nha sai quân hầu lấy chiếc lư ra, đốt hương trầm, xông cây dao cầm đặt trên án. Bá Nha trịnh trọng nâng đàn, so dây vặn trục. Sau đó đặt hết tâm hồn đàn lên một khúc réo rắt âm thanh, quyện vào khói trầm. Chưa dứt bài, đàn bỗng đứt dây.

Bá Nha giựt mình tự nghĩ, dây đàn bỗng đứt thế nầy ắt có người nghe lén tiếng đàn, bèn sai quân hầu lên bờ tìm xem có ai là người nghe đàn mà không lộ mặt. Quân hầu lãnh lịnh lên bờ thì bỗng có người từ trên bờ lên tiếng:

- Xin đại nhân thứ lỗi cho, tiểu dân này đi kiếm củi về muộn, đi ngang qua đây, nghe tiếng đàn tuyệt diệu quá, nên cất bước đi không đành!

Bá Nha cười lớn bảo:

- Người tiều phu nào đó dám nói hai tiếng nghe đàn với ta?

Tiếng nói từ trên núi lại đáp lại:

- Đại nhân nói vậy, kẻ hèn này trộm nghĩ là không đúng. Há đại nhân không nhớ câu nói của người xưa: "Thập nhất chi ấp tất hữu trung tín" (Trong một ấp có mười nhà ắt có người trung tín). Hễ trong nhà có quân tử thì ngoài cửa ắt có người quân tử đến... Nếu đại nhân khinh chỗ quê mùa không người biết nghe đàn, thì cũng không nên khảy lên khúc đàn tuyệt diệu làm gì.

Bá Nha có vẻ ngượng khi nghe câu nói của người tiều phu. Biết mình lỡ lời, liền tiến sát đến mũi thuyền dịu giọng nói:

- Người quân tử ở trên bờ, nếu thực biết nghe đàn, biết vừa rồi ta khảy khúc gì không?

- Khúc đàn đại nhân vừa tấu đó là: Ðức Khổng Tử khóc thầy Nhan Hồi, phổ vào tiếng đàn, lời rằng:

Khả liên Nhan Hồi mệnh tảo vong

Giáo nhân tư tưởng mấn như sương

Chỉ nhân lậu hạng đan biều lạc

Hồi nãy, đại nhân đang đàn thì đứt dây, nên còn thiếu mất câu bốn là:

Lưu đắc hiền danh vạn cổ dương.

Tạm dịch thơ:

Nhan Hồi mất sớm thật đau thương,

Tư tưởng dạy người tóc bạc sương.

Ngõ hẹp nước bầu cơm giỏ hẩm (1)

Danh hiền lưu mãi cỏi trần dương.

PMTâm

(1) Nhan Hồi vui trong cảnh khốn khổ, sống trong ngõ hẹp chỉ với giỏ cơm và bầu nước.

[IMG]http://i49.tinypic.com/69l6yg.jpg[/IMG]

Bá Nha

Phần II

Tử Kỳ tinh thông nhạc lý, tinh tường Dao cầm, thấu rõ lòng Bá Nha qua tiếng đàn, lúc cao vòi vọi, chí tại non cao, lúc thì mênh mông trời nước bao la, ý như nước chảy. Bá Nha vô cùng bái phục và xin kết nghĩa anh em. Trước khi chia tay, hai người hẹn gặp lại năm sau cũng tại chốn nầy.

Mùa thu năm sau, khi Bá Nha trở lại Mã Yên thì Tử Kỳ, vì bệnh, mới chết mộ còn chưa xanh cỏ. Chung lão, thân phụ của Tử Kỳ đưa Bá Nha đến mộ. Bên phần mộ Tử Kỳ, Bá Nha lạy và khóc nức nở rằng: Hiền đệ ơi, lúc sống anh tuấn tuyệt vời, nay chết, khí thiêng còn phảng phất, xin chứng giám cho ngu huynh một lạy ngàn thu vĩnh biệt.

Lạy xong, Bá Nha gọi đem Dao cầm tới, đặt lên phiến đá trước mộ, ngồi xếp bằng trên mặt đất một cách nghiêm trang, so dây tấu khúc "Thiên thu trương hận", tiễn người tri âm tài hoa yểu mạng. Tiếng đàn đang réo rắt bỗng trầm hẳn xuống. Gió rừng thổi mạnh, mây đen kéo lại, u ám bầu trời, hồi lâu mới tan. Bá Nha ngưng đàn. Gió ngừng rít, trời trong sáng trở lại, chim ai oán lặng tiếng. Bá Nha nhìn Chung lão thưa:

- Tử Kỳ đã về đây chứng giám cho lòng thành của tiểu sinh. Cháu vừa đàn khúc đoản ca để viếng người tri âm tài hoa mệnh yểu, và xin đọc thành thơ đoản ca này:

[IMG]http://i46.tinypic.com/2qjdf2g.gif[/IMG]

Ức tích khứ niên thu

Giang biên tằng hội quân

Kim nhật trùng lai phỏng

Bất kiến tri âm nhân

Đãn kiến nhất bôi thổ

Thảm nhiên thương ngã tâm

Thương tâm thương tâm phục

Bất nhẫn lệ phân phân

Lai hoan khứ hà khổ

Giang bạn khởi sầu vân

Tử kỳ tử kỳ hề

Nhĩ ngã thiên kim nghĩa

Lịch tận thiên nhai vô túc ngữ

Thử khúc chung hề bất phúc đàn

Tam xích dao cầm vị quân tử.



Tạm dịch nghĩa:

Nhớ đến mùa thu năm trước

Từng gặp bạn bên bờ sông

Hôm nay trở lại tìm

Không thấy người tri âm

Chỉ thấy một nấm mộ đất

Thảm thiết đau thương lòng ta

Ôi thương tâm! Lại thương tâm!

Không cầm được nước mắt ròng ròng

Vui đến rồi đi, còn lại đau khổ

Mây sầu trổi lên bên ven sông

Tử Kỳ hởi! Tử Kỳ ơi!

Em và anh có nghĩa ngàn vàng

Dù có đến tận vô bến bờ cũng không nói hết lời

Vậy khúc nhạc nầy cũng dứt không đàn nữa

Dao cầm ba thước chết luôn theo em.


Tạm dịch thơ:

Từ nhớ đến mùa thu năm trước
Bến trường giang gặp bạn cố nhân
Năm nay lại đến Giang Tân
Giòng sông lạnh ngắt cố nhân đâu rồi
Buồn chỉ thấy nấm mồ bên núi
Cõi ngàn năm chia cắt đau lòng
Ôi thương tâm, ôi thương tâm
Sụt sùi lai láng bao hàng lệ rơi
Mây sầu thấp thoáng chân trời
Đêm vui đổi lấy một đời khổ đau
Tử Kỳ ơi, Tử Kỳ ơi
Ngàn vàng khôn chuộc được bầu tâm can
Thôi từ nay, thôi phím đàn
Ngàn thu thôi hết mơ mòng cố nhân...

[QUOTE=Nguyen Hung Kiet;156993]Bá Nha Tử Kỳ

Phí Minh Tâm

Tử Kỳ di hận thân tiên khứ

Bá Nha suất cầm tạ tri âm

Phần I

Năm đó, Bá Nha phụng chỉ vua Tấn đi sứ qua nước Sở. Trên đường về, khi thuyền đến cửa sông Hán Dương, nhằm đêm Trung Thu sáng trăng, phong cảnh hữu tình, Bá Nha cho lịnh cắm thuyền dưới chân núi Mã Yên để thưởng ngoạn. Cảm thấy hứng thú, muốn dạo chơi một vài khúc đàn, Bá Nha sai quân hầu lấy chiếc lư ra, đốt hương trầm, xông cây dao cầm đặt trên án. Bá Nha trịnh trọng nâng đàn, so dây vặn trục. Sau đó đặt hết tâm hồn đàn lên một khúc réo rắt âm thanh, quyện vào khói trầm. Chưa dứt bài, đàn bỗng đứt dây.

Bá Nha giựt mình tự nghĩ, dây đàn bỗng đứt thế nầy ắt có người nghe lén tiếng đàn, bèn sai quân hầu lên bờ tìm xem có ai là người nghe đàn mà không lộ mặt. Quân hầu lãnh lịnh lên bờ thì bỗng có người từ trên bờ lên tiếng:

- Xin đại nhân thứ lỗi cho, tiểu dân này đi kiếm củi về muộn, đi ngang qua đây, nghe tiếng đàn tuyệt diệu quá, nên cất bước đi không đành!

Bá Nha cười lớn bảo:

- Người tiều phu nào đó dám nói hai tiếng nghe đàn với ta?

Tiếng nói từ trên núi lại đáp lại:

- Đại nhân nói vậy, kẻ hèn này trộm nghĩ là không đúng. Há đại nhân không nhớ câu nói của người xưa: "Thập nhất chi ấp tất hữu trung tín" (Trong một ấp có mười nhà ắt có người trung tín). Hễ trong nhà có quân tử thì ngoài cửa ắt có người quân tử đến... Nếu đại nhân khinh chỗ quê mùa không người biết nghe đàn, thì cũng không nên khảy lên khúc đàn tuyệt diệu làm gì.

Bá Nha có vẻ ngượng khi nghe câu nói của người tiều phu. Biết mình lỡ lời, liền tiến sát đến mũi thuyền dịu giọng nói:

- Người quân tử ở trên bờ, nếu thực biết nghe đàn, biết vừa rồi ta khảy khúc gì không?

- Khúc đàn đại nhân vừa tấu đó là: Ðức Khổng Tử khóc thầy Nhan Hồi, phổ vào tiếng đàn, lời rằng:

Khả liên Nhan Hồi mệnh tảo vong

Giáo nhân tư tưởng mấn như sương

Chỉ nhân lậu hạng đan biều lạc

Hồi nãy, đại nhân đang đàn thì đứt dây, nên còn thiếu mất câu bốn là:

Lưu đắc hiền danh vạn cổ dương.

Tạm dịch thơ:

Nhan Hồi mất sớm thật đau thương,

Tư tưởng dạy người tóc bạc sương.

Ngõ hẹp nước bầu cơm giỏ hẩm (1)

Danh hiền lưu mãi cỏi trần dương.

PMTâm

(1) Nhan Hồi vui trong cảnh khốn khổ, sống trong ngõ hẹp chỉ với giỏ cơm và bầu nước.[/QUOTE]

Xin nồng nhiệt cám ơn hai bạn Nguyễn Hùng Kiệt và Phi Minh Tâm
Thật là một trong những điều vui thích nhất .
"Thi hứng hội nhân ngâm",
hay rượu ngon lại có các bạn hiền cùng khề khà lai rai.
Thật tuyệt .

Phần III

[IMG]http://i48.tinypic.com/ix5kk9.gif[/IMG]


Bá Nha -Tử Kỳ

[IMG]http://i49.tinypic.com/9ie3vr.gif[/IMG]
Tử Kỳ di hận thân tiên khứ

Bá Nha suất cầm tạ tri âm


Lời thơ vừa dứt, Bá Nha vái cây Dao cầm một vái, tay nâng Dao cầm lên cao, đập mạnh xuống tảng đá. Dao cầm vỡ tan nát tung từng mãnh, trụ ngọc, phím vàng rơi lả tả.

Chung lão không kịp ngăn, hoảng kinh hỏi rằng:

- Sao đại nhân lại đập vỡ đàn quí giá nầy?

Bá Nha đáp lời bằng bài thơ tứ tuyệt:


[IMG]http://i49.tinypic.com/2r4pnbb.gif[/IMG]

Suất toái dao cầm phượng vĩ hàn

Tử Kỳ bất tại đối thùy đàm

Đại thiên thế giới giai bằng hữu

Dục mịch tri âm nan thượng nan!

Tạm dịch thơ:

Đập nát Dao cầm đau xót phượng (1)

Tử Kỳ không có đàn cho ai

Bốn phương trời đất bao bè bạn

Tìm được tri âm khó lắm thay!

PMTâm

(1) Dao cầm được làm từ phần gổ tốt nhất của cây ngô đồng. Khi xưa vua Phục Hy thấy 5 vì sao rơi vào cây ngô đồng, rồi có chim phượng hoàng đến đậu. Biết là gỗ quí, hấp thụ tinh hoa Trời Ðất, nên vua bảo thợ khéo lấy gổ chế làm nhạc khí gọi là Dao cầm, bắt chước nhạc khí ở Cung Dao Trì.


[video=youtube;/e5GzId_EQrU]http://www.youtube.com/watch?v=e5GzId_EQrUyoutu.be//&feature=player_detailpage[/video]



[video=youtube;/K57QVySEivU]http://www.youtube.com/watch?v=K57QVySEivU

youtu.be//&feature=player_detailpage[/video]

"Chơi chữ" và "Nói lái" thì chắc là sáng tạo và sở trường của người Việt. Nhất là lĩnh vực "nói lái", hầu như là người bình thường dân dã ít học cũng có thể làm ra trong những lúc cần thiết trong giao thiệp xã hội. Có lẽ đây là điểm đặc biệt trong ngôn ngữ Việt. Hồi còn nhỏ, tui cũng rất khoái cách sáng tạo, biến ngôn ngữ đối thoại thành 1 dạng "mật mã" mà tác giả Duyên Anh đã làm ra trong cuốn truyện "Thằng Vũ". Tui chỉ nhớ đại khái là thằng bạn muốn "qua mặt" mẹ của thằng Vũ khi rủ nó đi chơi đá banh: "Lũ vã lơi a li đa lập tá lóng bá...".

Nhưng riêng về nghệ thuật "Đối" thì tui thắc mắc có phải là trí tuệ sáng tạo của người Việt hay là do tụi Tàu nó phát minh trước. Bởi vì trong thể thơ Đường, tụi Tàu đã lập hẵn quy luật cho thể thơ đó. Theo thơ Đường luật Thất ngôn Bát cú thì 2 cặp câu 3, 4 và câu 5, 6 phải đối với nhau. Chẳng hạn trong bài "Thăng Long thành hoài cổ":

Tạo hóa gây chi cuộc hí trường
Đến nay thấm thoắt mấy tinh sương
[B]Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo,
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương,
Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt,
Nước còn cau mặt với tang thương.[/B]
Ngàn năm gương cũ soi kim cổ.
Cảnh đấy người đây luống đoạn trường

Ông bạn ForexNews có ý kiến như thế nào?

[QUOTE=Ngụy Tặc;157002]"Chơi chữ" và "Nói lái" thì chắc là sáng tạo và sở trường của người Việt. Nhất là lĩnh vực "nói lái", hầu như là người bình thường dân dã ít học cũng có thể làm ra trong những lúc cần thiết trong giao thiệp xã hội. Có lẽ đây là điểm đặc biệt trong ngôn ngữ Việt. Hồi còn nhỏ, tui cũng rất khoái cách sáng tạo, biến ngôn ngữ đối thoại thành 1 dạng "mật mã" mà tác giả Duyên Anh đã làm ra trong cuốn truyện "Thằng Vũ". Tui chỉ nhớ đại khái là thằng bạn muốn "qua mặt" mẹ của thằng Vũ khi rủ nó đi chơi đá banh: "Lũ vã lơi a li đa lập tá lóng bá...".

Nhưng riêng về nghệ thuật "Đối" thì tui thắc mắc có phải là trí tuệ sáng tạo của người Việt hay là do tụi Tàu nó phát minh trước. Bởi vì trong thể thơ Đường, tụi Tàu đã lập hẵn quy luật cho thể thơ đó. Theo thơ Đường luật Thất ngôn Bát cú thì 2 cặp câu 3, 4 và câu 5, 6 phải đối với nhau. Chẳng hạn trong bài "Thăng Long thành hoài cổ":

Tạo hóa gây chi cuộc hí trường
Đến nay thấm thoắt mấy tinh sương
[B]Dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo,
Nền cũ lâu đài bóng tịch dương,
Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt,
Nước còn cau mặt với tang thương.[/B]
Ngàn năm gương cũ soi kim cổ.
Cảnh đấy người đây luống đoạn trường

Ông bạn ForexNews có ý kiến như thế nào?[/QUOTE]

Thơ Đường có nguồn gốc từ Trung Hoa thì không ai phủ nhận. Thơ Đường cũng là thơ cầu kỳ, rắc rối nhưng cũng là loại thơ thể hiện tính chất thâm thúy và tài tình nhất. Riêng cá nhân tôi rất thích loại thơ này. Vì tính cách phức tạp, bác học như vậy thơ Đường không có tích cách phổ thông, dân gian như loại thơ lục bát, song thất lục bát. Sau này còn có thơ mới rất phổ thông, hầu như không còn bị gò bó bởi những luật lệ ước định như trước đây.

HAI SẮC HOA TI-GÔN
T.T.K.H.

[IMG]http://i49.tinypic.com/dhcu9u.jpg[/IMG]

Một mùa thu trước mỗi hoàng hôn
Nhặt cánh hoa rơi chẳng thấy buồn
Nhuộm ánh nắng tà qua mái tóc
Tôi chờ người đến với yêu thương

Người ấy thường hay ngắm lạnh lùng
Dài đường xa vút bóng chiều phong
Và phương trời thắm mờ sương cát
Tay vít dây hoa trắng chạnh lòng"

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi
Thở dài trong lúc thấy tôi vui
Bảo rằng : "Hoa giống như tim vỡ
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi".

Thuở ấy nào tôi đã hiểu gì
Cánh hoa tan tác của sinh ly
Cho nên cười đáp : "Màu hoa trắng
Là chút lòng trong chẳng nghĩ suy".

Đâu biết lần đi một lỡ làng
Dưới trần gian khổ chết yêu đương
Người xa xăm quá, tôi buồn lắm
Trong một ngày vui, pháo nhuộm đường

Từ đấy thu rồi thu lại thu
Lòng tôi còn giá đến bao giờ
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ
Người ấy cho nên vẫn hững hờ

Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo với chồng tôi
Từng mùa thu chết, từng thu chết
Vẫn giấu trong tim bóng một người

Buồn quá hôm nay xem tiểu thuyết
Một mùa thu trước rất xa xôi
Đến nay tôi hiểu thì tôi đã
Làm lỡ tình duyên cũ mất rồi

Tôi sợ chiều thu phớt nắng mờ
Chiều thu hoa đỏ rụng chiều thu
Gió về lạnh lẽo chân mây trắng
Người ấy ngang sông đứng ngóng đò

Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng
Trời ơi ! Người ấy có buồn không ?
Có thầm nghĩ đến loài hoa vỡ
Tựa trái tim phai, tựa máu hồng...

[video=youtube;/RoFnhYxv09w]http://www.youtube.com/watch?v=RoFnhYxv09wyoutu.be//&feature=player_detailpage[/video]

[IMG]http://i46.tinypic.com/243kk7a.jpg[/IMG]

Mất đi... một nửa - Mỗi chúng ta là một,
Chứ không thể chia 2
Đã như vậy sao còn sinh ra từ "một nửa"?
Mỗi chúng ta là một, chia làm sao được 2
Đã như vậy sao còn bảo thuộc về nhau nữa?
Tất cả cứ đi qua...
1 không phải 2 và 2 không là 1!
Khi không có tâm hồn, 1+1=0
Em chỉ là 1 thôi!
Một của riêng em,
Mảnh trời riêng và trái tim bé nhỏ!
Một của yêu thương,
Một của vẹn tròn và của những ước mơ!
...
Tất cả những điều đó,
Có tồn tại không? Một nửa?
Một nửa sẽ là chi? Là gì?
Một nửa ánh mắt?
Nửa nụ cười hay một nửa tình yêu?
Nếu chỉ vậy, tình có bao nhiêu?
Một nửa của một chỉ còn là méo mó!
Một nửa của ánh dương
Sẽ không còn sáng nữa!
Một nửa của bầu trời
Sẽ chẳng viết nên thơ!
Một nửa chuyện tình yêu,
Sao vẽ được giấc mơ?
Một nửa trong em bây giờ... không cần nữa!
Em là một, chính em thôi là một!
Không thể chia 2, không thể ghép nữa rồi!
Bức tranh ấy giờ đây không cần nữa!
Bầu trời kia dẫu nhỏ, vẫn riêng em!
Và ánh sáng vừa đủ thôi sẽ tốt,
Chẳng quá chói loà,
Không toả nhiệt thiêu đốt trái tim em!
Chỉ một thôi, Một mình em sẽ tốt!
Bớt đau hơn và... bớt dại khờ hơn .


[video=youtube;/2SsLbV4WSd4]http://www.youtube.com/watch?v=2SsLbV4WSd4youtu.be//&feature=player_detailpage[/video]


[video=youtube;/hOOm22gGe2k]http://www.youtube.com/watch?v=hOOm22gGe2kyoutu.be//&feature=player_detailpage[/video]

... thấy nhắc đến TTKH.. nmq chợt nhớ đến một nữ lưu quen thuộc ; Tương Phố, tuy lời thơ không day dứt như TTKH, thế nhưng tấm thía vô cùng. nmq không nhớ thơ, nên gợi ý , xin quý bạn nào còn giữ được, hãy đưa lên diễn đàn để chúng ta cùng tìm lại.. những vần thơ của một thời xa vắng !!! Xin cảm ơn ./. nmq

[QUOTE=nguyen manh quoc;157111]... Thấy nhắc đến TTKH... nmq chợt nhớ đến một nữ lưu quen thuộc; [B]Tương Phố[/B], tuy lời thơ không day dứt như TTKH, thế nhưng tấm thía vô cùng. nmq không nhớ thơ, nên gợi ý, xin quý bạn nào còn giữ được, hãy đưa lên diễn đàn để chúng ta cùng tìm lại... những vần thơ của một thời xa vắng !!! Xin cảm ơn ./. nmq[/QUOTE]


[COLOR="#000000"]
[B]Tim Em[/B]
[I]Tác giả[/I]: Tương Phố

Tim em tan nát từ năm ấy
Những vết thương đau mãi chẳng lành,
Tuổi trẻ dễ tin, em những chắc,
Duyên sau chắp lại mối tơ mành.

Hạnh phúc đời em, ai cướp cả ?
Em theo ân ái chẳng may gì,
Hờn duyên, em lại nhìn cha khóc,
Ứa lệ, cha em ngoảnh mặt đi !

Từ đấy thương cha em nín khóc,
Cha em thường thấy mặt em vui
Người đời cũng tưởng em sung sướng
Em biết tim em đã nát rồi !

Em cười phong kín hai hàng lệ,
Lệ ứa thương em lỡ cuộc đời,
Thổn thức canh dài em dẫu khóc,
Nhưng mai, son phấn lại tươi rồi !

Vì đứa con côi, em phải sống,
Nuôi con rỏ lệ máu tim hòa,
Muôn vàn hạnh phúc hy sinh hết,
Tim nát, thời gian lặng lẽ qua ! ....

[B]Tương Phố[/B]
1933

[/COLOR]