Ngọn đuốc nào cho hòa bình Việt Nam

[B][SIZE=6][COLOR="#800000"]Ngọn đuốc nào cho hòa bình Việt Nam[/COLOR][/SIZE][/B]
[SIZE=2]Trần Việt Trình[/SIZE]

Trong những bức ảnh nổi tiếng thế giới về chiến tranh Việt Nam, hình hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu do Malcolm Browne chụp năm 1963, hình tướng Nguyễn Ngọc Loan bắn vào đầu một cán binh CS bị trói tay trên đường phố Sài Gòn do Eddie Adams chụp năm 1968, hình em bé Phan Thị Kim Phúc bị phỏng nặng vì bom napal ở Trảng Bàng Tây Ninh do Nick Út chụp năm 1972, ... là những hình ảnh gây chấn động thế giới một thời, mọi thời.

[CENTER][IMG]http://tranviettrinh.files.wordpress.com/2012/09/12.jpg?w=300&h=194[/IMG]
[SIZE=2]Ảnh của Malcolm Browne đoạt giải World Press Photo năm 1963[/SIZE][/CENTER]

Trên đây là bức ảnh hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu tại ngã tư đường Phan Đình Phùng và Lê Văn Duyệt Sài Gòn ngày 11 tháng 6 năm 1963 do phóng viên Malcolm Browne của hãng thông tấn Associated Press (AP) của Mỹ chụp.

Nhiếp ảnh gia Malcolm Browne đã qua đời hôm 27 tháng 8 vừa qua ở tiểu bang New Hampshire Hoa Kỳ. Ông mắc bệnh Parkinson kể từ năm 2000 và trải qua những năm cuối đời trên xe lăn. Ông có người vợ Việt tên là Le Lieu Browne.

Trong bốn thập niên qua, phần lớn là phóng viên chiến trường, ông kể lại ông đã ba lần thoát chết trên máy bay chiến đấu, đã từng bị 5, 6 quốc gia trục xuất và tên ông cũng đã từng nằm trong danh sách cần phải ám sát - thủ tiêu (death list). Thời gian đầu, Malcolm Browne làm việc cho tờ Middletown Daily Record ở New York. Rồi sau ông đổi qua làm cho International News Service và United Press (tiền thân của United Press Intenational) một thời gian ngắn trước khi đầu quân cho Associated Press vào năm 1960. Năm sau, AP chuyển ông từ Baltimore qua Sài Gòn để điều hành văn phòng mới mở. Tại Sài Gòn ông trở thành hội viên sáng lập của nhóm phóng viên chuyên loan tin về cuộc chiến tranh tại Nam Việt Nam. Chuyên viết về nạn tham nhũng và yếu kém của quân đội Miền Nam, ông cùng những ký giả như Halberstam của Times, Neil Sheehan của UPI, Charles Mohmor của Times Magazine, Nick Tuner của Reuters được xem như làm lợi cho cộng sản.

Một thời gian sau, có thêm nhiếp ảnh gia Horst Faas và phóng viên Peter Arnett cùng tham gia với ông. Vào năm 1966, bộ ba này đã được các đối thủ của AP gọi là “đợt sóng người” (human wave) thi nhau đoạt giải Pulitzer, một trong những giải thưởng cao quý của nhà báo.

Ngày ấy, tấm ảnh đã được truyền đi khắp thế giới và gây nên sự chú ý đặc biệt tới chính sách của chế độ Ngô Đình Diệm. Phóng viên Malcolm Browne bỗng nổi tiếng thế giới và đã đoạt được giải thưởng Ảnh Báo chí Thế giới năm 1963 (World Press Photo of the Year) nhờ bức hình này.

Tưởng cũng nên biết, giải Ảnh Báo chí Thế giới do Hội Ảnh Báo chí Thế Giới (World Press Photo Foundation) sáng lập. Hội là một tổ chức độc lập, phi lợi nhuận, vì lợi ích chung, được thành lập vào năm 1955 tại Hòa Lan với mục đích hỗ trợ và quảng bá các tác phẩm của các phóng viên chuyên nghiệp.

Hàng năm, hội tổ chức thi nhiếp ảnh với quy mô được xem là lớn nhất thế giới và được đánh giá là cuộc thi giá trị nhất trong lĩnh vực này. Những bức ảnh trúng giải sẽ được triển lãm lưu động ở hơn 80 quốc gia và được in trong một tuyển tập với sáu ngôn ngữ khác nhau.

Chúng ta hãy đi ngược lại 49, 50 năm về trước.

Ngày 10 Tháng 6 năm 1963, điện thoại gọi đi từ Chùa Xá Lợi đến một số phóng viên chọn lọc của các hãng thông tấn ngoại quốc ở Sài Gòn cho biết: “Ngày mai sẽ có một diễn biến rất quan trọng xảy ra”. Trong một xã hội rối bời như miền Nam VN lúc bấy giờ với biết bao nhiêu dữ kiện xảy ra trong ngày, hầu hết các phóng viên không quan tâm đến lời nhắn này nên ngày hôm sau rất ít nhà báo xuất hiện. Trong số ít phóng viên có mặt ở hiện trường hôm đó có David Halberstam của tờ New York Times và Malcolm Browne, lúc đó đang làm trưởng đại diện hãng thông tấn AP tại Sài Gòn.

Bách khoa toàn thư Wikipedia tường trình diễn tiến của sự việc ngày 11 Tháng 6 năm 1963 như sau:

[I]Thích Quảng Đức xuất hiện trong một đám diễn hành bắt đầu từ một ngôi chùa gần đó. Khoảng 350 hòa thượng và ni cô dẫn đầu bởi một chiếc Austin Westminster chia làm hai nhánh giương cao khẩu hiệu bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh. Họ lên án chính quyền Ngô Đình Diệm vì chính sách kỳ thị Phật giáo và đòi bình đẳng tôn giáo. Ý định tự thiêu đã xuất hiện ở một nhà sư nhưng cuối cùng hòa thượng Thích Quảng Đức mới là người thực hiện.

Sự việc diễn ra tại ngã tư đại lộ Phan Đình Phùng và phố Lê Văn Duyệt (nay là ngã tư phố Nguyễn Đình Chiểu và đường Cách mạng tháng Tám). Thích Quảng Đức đi ra từ chiếc ô tô cùng với hai nhà sư khác. Một người đặt một tấm nệm xuống đường còn người kia mở cabin xe và lấy ra một bình xăng dung tích 5 gallon. Vì đoàn diễn hành đang tạo thành nhiều lớp vòng tròn xung quanh mình, Thích Quảng Đức bình tĩnh ngồi thiền trên tấm đệm. Hai nhà sư cùng đi bắt đầu trút xăng lên đầu ông. Thích Quảng Đức lần tràng hạt và bắt đầu niệm: “Nam Mô A Di Đà Phật” trước khi đồng đạo châm lửa từ xa (hình clip tại 01:28 [url]http://www.youtube.com/watch?v=6Dal0X0aiQg[/url]). Lửa nhanh chóng thiêu rụi áo cà sa và da thịt của vị hòa thượng, khói đen bốc lên từ cơ thể đang cháy bùng của ông.[/I]

[CENTER][IMG]http://tranviettrinh.files.wordpress.com/2012/09/2.jpg?w=300&h=292[/IMG]
[SIZE=2]Hình một đồng đạo tưới xăng lên HT Thích Quảng Đức (Ảnh: Malcolm Browne)[/SIZE][/CENTER]

Ngày ấy, hình ảnh một một vị sư trong chiếc áo cà-sa (kasaya) ngồi tự tại lấy thân mình làm ngọn đuốc sống để gióng lên tiếng nói của mình và của đạo pháp đã đánh động tâm tư mọi người. Bức ảnh đã làm cho cả thế giới rúng động. Khi tấm hình xuất hiện, nhà cầm quyền CS ở miền Bắc cũng như VC ở miền Nam đã tận tình sử dụng trong việc tuyên truyền cho cái mà họ gọi là “Chính sách đàn áp tàn bạo của bè lũ Mỹ - Diệm”.

Ngọn đuốc Thích Quảng Đức chỉ bùng lên trong nội tình chính trị miền Nam lúc đó. Malcolm Browne là người đã làm cho nó lây lan rộng lớn hơn, đã thổi bùng ngọn lửa ấy khắp các quốc gia trên thế giới làm cho tình hình chính trị miền Nam lúc đó đang rối bời càng rối bời thêm.

Tấm hình do Malcolm Browne chụp đã xuất hiện trên trang nhất của báo chí toàn thế giới ngày ấy khiến Tòa Bạch Ốc rùng mình và Tổng Thống Kennedy đã phải ra lệnh tái lượng định chính sách đối với Việt Nam và chỉ thị Đại Sứ Henry Cabot Lodge sắp qua nhận nhiệm sở ở Sài Gòn rằng “[I]Chúng ta phải làm một cái gì đó đối với chế độ này[/I]”.

Tổng thống Hoa Kỳ John F. Kennedy biết được tin này khi đọc báo buổi sáng đã phải thốt lên “[I]Lạy Chúa Giê-su[/I]!”. Ông nhận xét rằng “[I]Trong lịch sử không có một bức hình thời sự nào lại gây nên nhiều xúc cảm trên khắp thế giới như vậy[/I]”. Thượng nghị sĩ Frank Church, thành viên Ủy ban Quan hệ Quốc tế của Hoa Kỳ lúc ấy cũng đã xuýt xoa “[I]Người ta chưa từng chứng kiến những cảnh tượng hãi hùng như thế này kể từ khi các vị thánh tử vì đạo dắt tay nhau vào đấu trường La Mã nộp mình[/I]”.

Tấm ảnh lúc đó đã khiến cho dư luận quốc tế bị sốc, đánh dấu bước ngoặc của khủng hoảng Phật giáo VN và dẫn đến sự sụp đổ của chính quyền Tổng thống Ngô Đình Diệm.

Tại châu Âu, trong suốt thập niên 1960, bức ảnh được bày bán hàng loạt trên đường phố như những tấm bưu thiếp . Trung Quốc thì in bức ảnh ra hàng triệu bản và phân phát khắp châu Á và châu Phi như một minh chứng về chủ nghĩa đế quốc Mỹ.

Mặc dù công chúng Tây phương rất bàng hoàng về sự kiện này, việc làm của HT Thích Quảng Đức không phải là hiện tượng tự thiêu đầu tiên của các nhà sư VN. Nhiều trường hợp tự thiêu đã được ghi nhận từ hàng thế kỷ trước, thường là để tỏ lòng tôn kính Đức Phật. Sau khi xâm chiếm VN vào thế kỷ 19, người Pháp đã cố bài trừ những hành động tự thiêu này nhưng không thành. Thập niên 1920, họ đã thành công trong việc ngăn chặn một nhà sư ở Huế tự thiêu nhưng cuối cùng nhà sư này cũng đã tuyệt thực cho đến chết. Trong những năm 1920 và 1930, báo chí Sài Gòn đã đưa tin về các trường hợp tự thiêu của các nhà sư VN như chuyện bình thường. Sau HT Thích Quảng Đức, 5 thành viên hội Tăng lữ Việt Nam cũng tử vì đạo cho đến tận tháng 10 năm 1963, khi phong trào phản kháng của Phật giáo lên cao. Ngày 1 tháng 11, các tướng lãnh VNCH thực hiện cuộc đảo chính lật đổ tổng thống. Tổng thống Ngô Đình Diệm và Ngô Đình Nhu, em trai tổng thống, bị ám sát vào ngày hôm sau.

Hành động của HT Thích Quảng Đức đã làm tăng sức ép đối với chính quyền Ngô Đình Diệm trên bình diện quốc tế. Tổng thống Diệm phải tuyên bố đưa ra một số cải cách nhằm xoa dịu giới Phật tử. Tuy nhiên, những cải cách như đã hứa đó lại được thực hiện một cách chậm chạp hoặc không hề được thực hiện đã khiến cho tình hình miền Nam lúc bấy giờ đã xấu càng trở nên xấu hơn. Khi phong trào phản kháng vẫn tiếp tục dâng cao, lực lượng trung thành với cố vấn Ngô Đình Nhu, đã tiến hành nhiều cuộc tấn công bố ráp chùa chiền trên cả nước và gây ra những vụ tàn sát quy mô. Một số nhà sư khác đó cũng đã tự thiêu theo gương HT Thích Quảng Đức. Sau đó, cuộc đảo chính quân sự vào tháng 11 đã lật đổ chính quyền và giết chết anh em Ngô Đình Diệm. Hành động tự thiêu của HT Thích Quảng Đức được xem như một bước ngoặt trong cuộc khủng hoảng Phật giáo Việt Nam, dẫn tới việc xóa bỏ nền Đệ nhất Cộng hòa tại miền Nam Việt Nam, dẫn tới việc tình hình chính trị miền Nam bất ổn liên tục mấy năm liền, mở đường cho miền Bắc âm mưu thôn tính miền Nam.

Bức ảnh hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu đã được giới truyền thông đại chúng sử dụng trong nhiều thập niên. Đối với Malcolm Browne và hãng thông tấn AP, bức ảnh là một thành công lớn. Đối với người dân miền Nam và đối với thế giới tự do yêu chuộng hoà bình, nó đã cùng với những bức ảnh nổi tiếng thế giới về chiến tranh VN của Nick Út, của Eddie Adams, của Kyoichi Sawada, gây bất lợi cho cuộc chiến của miền Nam chống lại miền Bắc xâm lược và đã góp phần thay đổi lịch sử VN hiện đại. Đó là những ngọn đuốc đã đốt cháy hoà bình VN. Những bức ảnh nhạy cảm và dễ gây ngộ nhận này đã góp phần làm dâng cao hơn làn sóng phản đối chiến tranh VN, đã góp phần định hình một cảm thức chán ngán chiến tranh, đồng thời ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự hình thành những quyết định đưa đến việc nước Mỹ rút chân hòan tòan ra khỏi VN sau này, đưa đến sự sụp đổ cả một quốc gia mà quân dân miền Nam ra sức xây đựng và bảo vệ trong mấy chục năm trời.

Trần Việt Trình
19 tháng 9 năm 2012