HỒN VIỆT TRONG NGÔN NGỮ VIỆT

[COLOR="#4B0082"][SIZE=4]HỒN VIỆT TRONG NGÔN NGỮ VIỆT[/SIZE][/COLOR]
[SIZE=2]Quách vĩnh Niên[/SIZE]

Linh hồn Việt được tìm thấy và cảm nhận qua thơ, nhạc, văn, ca giao, tục ngữ, vè, và các hình thức nghệ thuật, khoa học, triết học …trong đóngôn ngữ là phương tiện chuyển tải. Trong quá trình hình thành, ngôn ngữ được hoàn thiện từ thế hệ nầy qua thế hệ khác . Khi xã hội càng tiến bộ thì từ ngữ càng phong phú nhằm đáp ứng nhu cầu diễn đạt trong mọi lãnh vực, vì vậy sự vay mượn từ ngữ ngoại quốc dưới mọi hình thức và Việt hoá từ ngữ vay mượn là điều tựn hiên nhưng tất cả đều được đặt căn bản không đi ngược tinh thần Việt, nếu không sẽ bị tự nhiên đào thải.

Khi người Việt tiếp cận văn minh phương Tây, nhất là Pháp, những từ cu li, ô tô … được phiên âm thành từ Việt. Trong khoa học, triết học chúng ta tìm thấy những từ ỏ dạng phiên âm rất nhiều và được chấp nhận sử dụng tự nhiên, đây là công lao đóng góp của trí thức qua mọi thời đại trong môi trường tự do không bị o ép dưới bất kỳ hình thức nào. Từ ngữ nào không thích hợp sẽ bị lãng quên trong quần chúng và vắng bóng trên văn đàn, điều nầy chỉ xảy ra trong môi trường tự do (dưới thời thực dân Pháp đô hộ người Việt vẫn có được quyền tự do nầy). Những từ như Cảng thơm (Hương cảng), yên sĩ phi lý thuần (hồn thơ) … đã bị đào thải.

Dưới thời Đệ Nhất Cộng Hoà, bên cạnh tổng thống có ban cố vấn Hán văn đứng đầu là một vi thâm nho mục đích đặt ra từ mới khi cần. Ngày nay bên cạnh những từ thuần Việt như đi chơi, ăn mặc, bạn bè … chúng ta còn tìm thấy hầu hết từ Hán Việt trong sách vở và ngôn ngữ thường đàm nhưng đó hoàn toàn là ngôn ngữ Việt và tuyệt đối không có hơi hướng ngoại lai nào cả.

[IMG]http://khoavanhoc-ngonngu.edu.vn/home/images/stories/tieng%20viet%20men%20yeu.jpg[/IMG]

Nhưng khi CSVN thống trị Miền Bắc Việt nam thì mọi việc trở nên tồi tệ.

Trong khi Miền Nam tiếp tục phát triển văn hoá Việt theo tinh thần ngàn đời của tiền nhân thì Miền Bắc XHCN áp dụng triệt để triết học Mác-Lê, xoá bỏ cái mà chúng gọi là “tàn dư văn hoá đồi truỵ”. CSVN đã bóp méo lịch sử, cải sửa ngôn từ, buộc các văn nhân, thi, nhạc sĩ tiền chiến lầm theo bọn chúng phải bóp chết những đứa con tinh thần của mình trước khi được chấp nhận đứng vào hàng ngũ và sáng tác theo chủ trương của đảng còn bằng không thì thân tàn ma dại. Ngôn ngữ của Việt cộng (VC) là ngôn ngữ của con tố cha, vợ tố chồng, ngôn ngữ của hận thù, của giết chóc, của đấu tranh giai cấp, của mạt sát tôn giáo, của luồn cúi quan thầy Nga Hoa.Trong khi Liên sô và Trung cộng dùng học thuyết Mác Lê làm phương tiện thống trị thế giới thì Hồ chí Minh và bè lũ xem đó là điều thiêng liêng phải tôn thờ. Mặt khác CSVN âm mưu đánh lừa trí thức và toàn dân Việt cũng như dư luận thế giới bằng những giả chiêu bảo tồn văn hoá dân tộc và khốn nạn thay chúng đã thành công trong quá khứ và di hại đến ngày hôm nay. Con tắc kè VC đã đổi màu không biết bao nhiêu lần và lần nào cũng có không ít người lầm. Tại sao vậy? Đây là điều mỗi người trong chúng ta cần phải suy gẫm.

CSVN cai trị dân tộc Việt bằng bạo lực kết hợp với dối trá nên tự thân đầy mâu thuẫn, thấp kém và bế tắc. Cứ nhìn vào mớ ngôn từ đang lưu dùng trong nước từ ngôn ngữ thường đàm đến văn học cũng như lãnh vực y khoa , khoa học … thì rõ. Tia sáng mặt trời có bảy màu thấy được là đỏ, cam, vàng, xanh, lam, chàm, tím. Bên ngoài độ dài sóng của tia màu đỏ mắt thường không thấy được gọi là tia hồng ngoại. Bên ngoài tia màu tím (tử) mắt thường không thấy được gọi là tia tử ngoại. Vậy mà họ đặt tên tia tử ngoại là tia cực tím. Cực tím là quá tím, quá tím là vẫn còn tím tức mắt thường còn thấy được! Nói đến đây chúng ta liên tưởng đến chữ cực. Khi dùng chữ cực hoặc cực kỳ thì phải thêm tĩnh từ phía sau người nghe mới hiểu được, ví dụ cực kỳ hay, cực kỳ thú vị …mở miệng ra là … cực? ! Ngôn ngữ XHCN là thứ ngôn ngữ tuỳ tiện, lai căn, và nghèo nàn. Sở dĩ có tình trạng nầy là vì lãnh đạo chóp bu (dốt) nói lời nào, dùng từ gì thì cấp dưới lập lại rập khuôn không sai một chữ, một mặt sợ vạ lây, một mặt tâng bốc và thể hiện sự trung thành tuyệt đối, trong đó dân đen lại càng rập khuôn tệ hại hơn nữa.Trí thức XHCN thuộc lớp người trong nước và ngoại quốc (nhất là ở Pháp) lầm nghe theo Hồ chí Minh khi chạm thực tế thì đã quá muộn (vào tay mỗ vỗ không ra), vừa hận mình vừa hổ thẹn và trước hết là vì mạng sống đành phải nhắm mắt làm theo, nói theo. Hai mươi mốt năm XHCN miền Bắc và mấy chục năm cho cả nước sau năm 75 người dân Việt nam đã tiêm nhiễm cách hành xử như vậy nên không thấy sai, không biết mắc cỡ và tệ hại hơn họ còn thích những cái sai quấy đó nữa! Ngôn ngữ có phong phú mới có khả năng chuyển đạt tư tưởng chính xác, lời văn mới trong sáng. Chỉ có một chữ liên hệ thôi mà họ dùng để thay thế cho chữ quan hệ, liên quan, thăm viếng… chữ hiện đại thay thế cho chữ tối tân, tân tiến, thời đại, mới mẻ… chữ đột xuất thay thế cho chữ bất ngờ, đột ngột, đột biến … chữ khẩn trương thay thế cho chữ nhanh lên, gấp rút … chữ sự cố thay cho chữ biến cố, sự kiện, diễn biến bất ngờ … phát hiện thay thế cho chữ khám phá , tìm ra, phát giác … cái gì cũng bức xúc, cái gì cũng nhạy cảm (?), hồ hởi (?), ấn tượng (?), vô tư (?), bồi dưỡng(?) … và khủng khiếp hơn nữa là chữ xưởng đẻ thì quả thật cái “ưu việt” của XHCN không còn biết nói sao!

Tiêu cực không có nghĩa là phủ định, chống đối mà có nghĩa là thiếu xây dựng, ỡm ờ, không mạnh dạn, không quyết liệt. Chống cộng quyết liệt không có nghĩa là tiêu cực mà là chống cộng tích cực. Chống cộng ỡm ờ là hành động tiêu cực.

Chữ văn hoá bao gồm văn học, triết học, nghệ thuật, phong tục, tập quán cũng như tất cả mọi sinh hoạt tinh thần và thể chất của người dân trong suốt chuỗi dài lịch sử của dân tộc. Vì vậy văn hoá không có nghĩa là văn học và càng không thể nào có nghĩa là phép lịch sự. Vậy mà một hành động khiếm nhã họ gọi là thiếu văn hoá. Đao to búa lớn quá (!). Phản ảnh chứ không nên là phản ánh (khó nghe quá), phản ảnh tức phản chiếu hình ảnh (toàn bộ vấn đề), còn phản ánh có nghĩa là phản chiếu ánh sáng (không nói lên toàn bộ sự việc).

Chữ football tiếng Anh có nghĩa là túc cầu, bóng tròn, Ở Mỹ và Úc gọi là môn thể thao bóng bầu dục. Để phân biệt từ football mang nghĩa hai môn thể thao khác nhau, một bên chỉ dùng chân, một bên dùng cả tay lẫn chân, có nghĩa là môn nào cũng dùng chân cả nên dùng chữ bóng đá là không ổn bằng từ bóng tròn (để phân biệt bóng bầu dục).

Mở đầu bản di chúc, Hồ chí Minh đã trích dẫn câu thơ của Đỗ Phủ (712-770) nhân sinh thất thập cổ lai hy. Vậy là cả nước nhao nhao lên “nhân sinh thất thập cổ lai hy” mà không hiểu rằng câu nói của ông Đỗ Phủ cách nay đã mười ba thế kỷ rồi! Ngày nay thiên hạ sống đến chín mươi hay hơn nữa là chuyện bình thường. Vừa tếu vừa lếu láo, cái lối hiếp dâm văn từ như vậy xảy ra nhan nhản trong cái xã hội “ưu việt” XHCN từ trước đến nay cũng không lấy gì làm lạ khi đích thực Hồ chí Minh đã thoát xác thành Trần dân Tiên để hiếp dâm chính bản thân mình, một việclàm chưa từng thấy trong lịch sử nhân loại.

Đành rằng ngôn từ nào cũng là ngôn từ Việt cả nhưng phải tránh ngôn từ luộm thuộm, ngôn từ chói tai, hoăc tối nghĩa. Thay vì thuỷ quân lục chiến lại cải thành lính thủy đánh bộ, máy bay trực thăng thành máy bay lên thẳng, hoả tiển thành tên lửa nghe nó ngô nghê làm sao ấy. Xuất cảng chứ không phải xuất khẩu (nghe muốn ói). Chữ xuất cảng đi một chuỗi với các từ hải cảng, giang cảng, phi cảng. Ngôn từ phải có cái hồn của nó cho nên việc dùng chữ chính xác thì văn mới tải được đạo. Văn là phương tiện, tải đạo là mục tiêu, phương tiện có tuyệt vời thìý của đạo mới được tải trọn vẹn.

Đến đây chúng ta sang thưởng lãm nét đẹp tuyệt vời của hai bài thơ, một là bài “Khóc Bằng Phi” của vua Tự Đức.

[I] Ới thị Bằng ơi! Đã mất rồi!
Ới tình, ới nghĩa, ới duyên ơi!
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói.
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi.
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng.
Xếp tàn y lại để dành hơi.
Mối tình muốn dứt càng thêm bận.
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi.[/I]
Và bài thơ tặng vợ của Hồ Dzếnh.

[I] Mình vừa là chị là em.
Tấm lòng người mẹ trái tim bạn đời.
Mai nầy tới phút chia đôi.
Hai ta ai sẽ là người tiễn nhau?
Xót mình đã lắm thương đau.
Tôi xin làm kẻ đi sau đỡ mình.
Cuộc đời đâu phải phù sinh.
Nước non chan chứa nghĩa tình mình ơi.[/I]

Hàngvạn những viên kim cương như trên trong nền văn học Việt đã bị CSVN xoá bỏ. Một Hồ Dzếnh không chịu khai tử những đứa con tinh thần theo lệnh CSVN đành phải chấp nhận cuộc đời công nhân lam lũ. Một Phạm Duy nếu không sớm chạy về hàng ngũ Quốc Gia là môi trường tự do để phát triển tài năng thì cuộc đời ông ta cũng chỉ là một tên văn nô xoàng xĩnh, cớ sao chừng ấy tuổi mà chưa biết sự đời còn nhi nhô lắm điều chói tai?! …

Lịch sử Việt đã trải qua biết bao thăng trầm nhưng ngôn ngữ Việt không những được bảo tồn mà còn phát triển theo từng thế hệ và không gặp phải bất cứ một sức cản nào, cho đến khi Hồ chí Minh tự nguyện làm tên tiên phong áp đặt chủ thuyết ngoại lai vong bản lên đầu dân tộc Việt thì nền văn học miền Bắc rơi vào tình trạng hổ lốn, bế tắc và thô tục thuần vật chất (duy vật) và vắng bóng tinh thần (vô thần). Sau năm 75, CSVN tiếp tục huỷ diệt nền văn học Việt trên một nửa nước còn lại.Vậy là CSVN đã hoàn tất cái “sứ mạng thiêng liêng” của tên Việt gian trên đất Việt đối với ông tổ Mác Lê của chúng. Người dân miền Nam bị xích hoá nặng nề bằngbạo lực nên tiêm nhiễm cung cách CSVN hồi nào không hay cho đến khi hệ thống XHCN thế giới bị tan tác từng mảnh, CSVN phải chùn bước (con tắc kè VC một lầnnữa lại đổi màu), cái di căn nặng nề đó người dân cả nước (nói chung) vẫn chưatẩy xoá (và rất khó tẩy xoá) mặc dù văn học Việt hải ngoại từ lâu dưới mọi hình thức đã thổi luồng sinh khí về nước.

Dưới thời Việt Nam Cộng Hoà những tác phẩm văn, thơ, nhạc tiền chiến được tiếp tục phổ biến vì đó là sự kế tục của văn học Việt mặc dù một vài tác giả vì lý donào đó đã tự nguyện làm văn nô cho CSVN, những người nầy đã tự ý chối bỏ chính mình là chuyện cá nhân và họ phải chịu trách nhiệm ít nhất đối với chính bản thân họ.

Ngày nay CSVN cho lưu hành một số hạn chế tác phẩm thơ nhạc VNCH chỉ vì trước sức ép của thời đại chúng đành phải nhượng bộ một chút để xoa dịu lòng dân. Nhưng chừng nào chế độ CSVN độc tài độc đảng còn đó thì chẳng khác nào lưỡi gươm D’Amocle`s vẫn còn treo lơ lửng trên đỉnh đầu dân tộc Việt.

Cộng đồng Việt hải ngoại ở Hoa kỳ, Úc, Canada, Âu châu đã có hệ thống trường dạy tiếng Việt khá hoàn chỉnh, sách vở,báo chí, truyền thanh và truyền hình rộng khắp, thêm vào đó là sinh hoạt mạng bằng tiếng Việt phong phú đến độ CSVN không cách nào ngăn cản nổi. Ý thức bảo tồn ngôn ngữ Việt ở hải ngoại ngày nay rất cao đã dội vào trong nước có hiệu quả, tất cả những thành tựu đó là do công lao của mọi người Việt hải ngoại, đăc biệt là các nhân sĩ, trí thức, văn thi sĩ, các vị thâm nho và các nhà ngôn ngữ học. Mong sao quý vị có được sự đồng thuận (dưới một danh xưng nào đó) nhằm thống nhất từ ngữ, nhất là từ mới trong cộng đồng Việt trên khắp thế giới, đây là một mặt trận rất quan trọng hiện nay. Nhân loại tiến bộ không ngừng đòi hỏi phải có từ ngữ mới nhằm đáp ứng nhu cầu giảng dạy và truyền bá kiến thức. Trong nước thiếu khả năng làm việc nầy, từ ngữ mới của họđặt ra mang tính tuỳ tiện, vô nghĩa và chói tai đến buồn cười mặc dầu ban, ngành của họ nghe rất kêu, nhưng tất cả đều lệ thuộc lệnh trên mà trên thì dốt nát,lại tham ô vơ vét của dân và rối bòng bong vì đã trót buôn dân, bán nước và cúi luồn giặt Tàu.

Ngày nay các bạn trẻ trong nước đã mạnh dạn phản kháng chế độ, chấp nhận bị truy bứcvà tù đày, những bản văn lên án chế độ trên trang mạng rất trong sáng rạch ròiđầy tính nhân bản. Văn của các bạn đã thoát ra khỏi cái đám ngôn ngữ lầy lộiXHCN, quả thật các bạn là những đoá hoa sen, xứng đáng được ngưỡng mộ và noi gương. Nhìn vào đó, là người ở hải ngoại, chúng ta biết phải làm gì, không lẽ chúng tacòn vô tình dùng từ VC, còn coi truyền hình VC, còn xem văn nghệ do ca sĩ trongnước ra trình diễn? Nói đến đây chợt nhớ hai câu thơ cổ:

[I] Thương nữ bất tri vong quốc hận.
Cách gian du xướng hậu đình hoa.[/I]

Ôi nhục thay bọn gái đĩ (hiểu theo nghĩa rộng) không biết gì hận mất nước mà cứ nhởnnhơ vô ý thức.

Quáchvĩnh Niên

[QUOTE=Quách Vĩnh Niên;157723][SIZE=3]
Bài thơ “[B]Khóc Bằng Phi[/B]” của vua Tự Đức:

[I]Ới thị Bằng ơi! Đã mất rồi
Ới tình ới nghĩa ới duyên ơi
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi
Mối tình muốn dứt càng thêm bận
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi[/I][/SIZE]


[/QUOTE]
Tác giả bài thơ "[B]Khóc Bằng Phi[/B]" không phải là vua Tự Đức - Bài viết của Phan Thuận An

"Khóc Bằng Phi" hay "Khóc Thị Bằng" là một bài thơ nổi tiếng xưa nay, nhưng tác giả của nó là ai thì chưa được xác minh một cách cụ thể. Người ta thường cho rằng bài thơ trữ tình này là do vua Tự Đức (1848-1883) làm ra để thương tiếc một bà cung phi tên là Thị Bằng còn rất trẻ đẹp nhưng chết sớm.

Tuy nhiên, sử sách chính thống của triều Nguyễn cũng như một số tư liệu khác từ trước đến nay đều không cho phép nói như thế. Vậy tác giả của bài thơ ấy là ai? Chúng tôi xin nêu vấn đề này ra để tìm hiểu và mong các nhà nghiên cứu văn học sử tìm ra được tác giả đích thực của bài thơ:

[I][B]Khóc Bằng Phi[/B]

Ới Thị Bằng ơi đã mất rồi
Ới tình ới nghĩa ới duyên ôi
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi
Mối tình muốn dứt càng thêm bận
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi[/I]

Đây là một bài thơ Nôm có giá trị văn chương rất cao, kể cả về hình thức lẫn nội dung. Lãng mạn nhất là ở hai câu luận (câu 5-6) với ý tứ cực kỳ mới mẻ và táo bạo: vì quá nhớ thương nên đập vỡ tấm gương mà nàng đã từng soi để mong thấy lại được hình ảnh của nàng trong đó, và xếp chiếc áo cũ mà nàng đã từng mặc, đem cất kỹ để thỉnh thoảng giở ra để thưởng thức lại dư hương. Theo sách " phong giải trào" của Trần Danh Án, Ngô Đình Thái và Trần Doãn Giác (thế kỷ XVIII-XIX) được khắc in vào năm 1910(1) thì hai câu thơ này đã lặp lại phần lớn các từ ngữ ở hai câu trong một bài thơ của Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều (1741-1798)
[I]Đập mảnh gương ra tìm lấy bóng
Xếp manh áo lại để dành hơi(2)[/I]
Trong 14 chữ ấy, tác giả sau chỉ thay thế 4 chữ của tác giả trước: đổi "mảnh gương" ra "cổ kính" và thay "manh áo" thành "tàn y". Văn phong trở nên bay bướm và hoa mỹ hơn.

Sở dĩ trong hơn 70 năm qua, người ta thường gắn bài thơ "Khóc Bằng phi" với vua Dực Tông Anh Hoàng đế (tức là vua Tự Đức) có lẽ vì các lý do sau:
- Phần lớn lời thơ, cũng như nhan đề của tác phẩm, hiểu theo nghĩa thông thường và nhận thức theo cảm tính, rõ ràng là của một ông vua viết cho một nàng cung phi vừa qua đời.
- Vua Tự Đức là một ông vua giỏi về thơ văn, từng biên soạn khá nhiều tập sách bằng chữ Hán và chữ Nôm, như "Ngự chế thi văn tập", "Ngự chế Việt sử Tổng vịnh tập", "Luận ngữ diễn ca", "Tự học giải nghĩa ca", và cũng đã làm hơn 100 bài thơ Nôm.
- Lúc sinh thời, trong nội cung của vị vua này, từng có đến hơn 100 bà phi tần. Dù không sinh được người con nào để nối ngôi (có lẽ vì bệnh đậu mùa biến chứng), nhưng mãi đến khi nhà vua thăng hà vào năm 1883, vẫn còn lại 103 bà vợ (femmes)(3).

Có lẽ vì nghĩ như thế, cho nên, trong bộ "Từ điển văn học" gồm hai tập xuất bản tại Hà Nội vào hai năm 1983 và 1984, khi giới thiệu về "Nguyễn Hồng Nhậm" (tức là vua Tự Đức), tác giả Phạm Tú Châu đã kết luận rằng:
"Về phương diện văn học, dù sao Tự Đức vẫn được coi là một tác gia có khối lượng sáng tác đáng kể ở thế kỷ XIX. Thơ văn ông thể hiện bước nối tiếp và phát triển về nhiều thể loại như thơ, phú, ca, từ, truyện, lý luận văn học... Riêng về thơ tình, ông để lại bài thơ Nôm "Khóc Bằng phi" nổi tiếng"(4)
Nói rằng "Khóc Bằng phi" là bài "thơ tình" của vua Tự Đức, được xem như một sự khẳng định, nhưng, theo thiển ý, đây là một sự khẳng định thiếu căn cứ khoa học trong nghiên cứu văn học.

Vậy do đâu mà người ta đã đi đến nhận định thiếu sức thuyết phục như thế?
Thiết tưởng chúng ta cần truy nguyên bài thơ tình lãng mạn ấy đã xuất hiện trên sách báo chữ quốc ngữ từ bao giờ và do ai công bố.
Khi tra cứu các tài liệu đề cập đến và tuyển đăng thơ Nôm thế kỷ XIX, chúng tôi thấy quyển sách đầu tiên có đăng bài thơ "Khóc Bằng phi" dường như là "Chương Dân thi thoại" của Phan Khôi (1887-1959), được xuất bản lần đầu tại Huế vào năm 1936. Trong sách ấy, ông chỉ viết một câu rất ngắn gọn và đơn sơ rằng đây là "thơ ngự chế của đức Dực Tôn" (tức là vua Tự Đức), chứ không ghi xuất xứ bài thơ đã được lấy ra từ tư liệu cụ thể nào. Trong khi đó thì ở "Lời đầu sách", ông cho biết rằng 43 "tắc" (tức là đoạn) trong quyển sách đầu tiên này của ông là do ông tập hợp và chọn lọc từ các bài mà ông đã từng đăng trên các báo chí đương thời, chứ ông không nói là lấy ra từ một nguồn tư liệu cụ thể và đáng tin cậy nào cả. Và trong phần "Tiểu dẫn" ở đầu sách, ông còn thổ lộ rằng ông "chép ra quyển Thi thoại nầy để giúp vui cho các ngài [tức là độc giả] khi tửu hậu trà tiền"(5).

Thế nhưng 3 năm sau, tức là năm 1939, khi biên soạn quyển "Văn học Việt Nam", nhà giáo Dương Quảng Hàm (1898-1946) liền đưa bài thơ ấy vào sách giáo khoa của mình một cách chính thức và chú thích một cách vô tư rằng "Thị Bằng: tên một bà phi của vua Tự Đức"(6).
Chúng ta cần nhớ lại rằng trước đó 10 năm, tức là năm 1929, trong quyển "Việt Nam thi văn hợp tuyển", ông chỉ chọn bài thơ Nôm tiêu biểu nhất của vua Tự Đức là bài "Ngẫu cảm" để in vào sách của mình mà thôi. Nội dung bài thơ này như sau:
Sự đời ngẫm nghĩ, nghĩ mà ghê!
Sống gửi, rồi ra lại thác về.
Khôn dại cùng chung ba thước đất,
Giàu sang chưa chín một nồi kê.
Tranh giành trước mắt mây tan tác,
Đày đọa sau thân núi nặng nề.
Muốn đến hỏi tiên, tiên chẳng bảo,
Gượng làm chút nữa để mà nghe(7).

Cũng cần biết thêm rằng khi biên soạn quyển "Việt Nam văn học sử yếu" vào năm 1914 tại Hà Nội, nhà giáo Dương Quảng Hàm đã dành ra một chương để đề cập đến "Các nhà viết văn Nôm về thế kỷ XIX", trong đó, ông đã phân loại thơ văn chữ Nôm của vua Tự Đức thuộc về khuynh hướng đạo lý, chứ không phải khuynh hướng tình cảm(8).
Vả lại, trước đó 13 năm, trên Thần kinh Tạp chí (xuất bản tại Huế), số 10, tháng 5-1928, ở mục "Văn uyển" có dành ra một trang để đăng 3 bài thơ Nôm mà Tòa soạn của Tạp chí cho là tiêu biểu nhất trong hơn 100 bài thơ Nôm của vua Tự Đức. Nhưng 3 bài đó mang nhan đề là "Lên Khiêm cung", "Khuyên học" và "Mừng đặng mưa", chứ không thấy có bài "Khóc Bằng phi".

Vì 3 bài thơ này đã được đăng tải cách đây 80 năm (1928-2008), rất khó tìm, và cần so sánh văn phong cũng như cách dùng từ ngữ giữa chúng với bài "Khóc Bằng phi", cho nên, chúng tôi xin dẫn lại dưới đây để làm tư liệu và để đối chiếu:
Lên Khiêm cung
Một phen một mới gọi tân cung,
Ước đã mười năm hỡi mối mong.
Sẵn thế núi non đà tạo lập,
Thêm hình điện các lại hào hùng.
Khắp đường cây rập cành xuân mát,
Vào cửa mình quên nắng hạ nồng.
Khuyên kẻ theo đòi đừng sợ nhọc,
Đuôi rồng vin đặng lọ râu rồng.
Khuyên học
Tánh linh người vốn khác muôn loài,
Chẳng học sao mà đặng gọi người.
Xây mặt vào tường nào biết chuyện,
Cong lưng như nộm khéo trê đời.
Nên kim tìm khó siêng mài sắc,
Kiếm nẽo cho thông phải phát gai.
Sanh biết gắng hay rồi cũng một,
Thánh hiền cũng chúng khác gì ai.
Mừng đặng mưa
Tình cơ may gặp trận mưa rào,
Thiên hạ vui mừng hẳn biết bao.
Thần núi ứng mây thêm đậm đậm,
Ơn trời rưới nước khắp ào ào.
Tràn đồng hột ngọc nhờ no đủ,
Một nhọt cân vàng khó ước ao.
Hai tháng tưởng cầu nay mới đặng,
Rằng thanh minh võ tạc non cao(10).

Về mặt hình thức, chúng ta thấy ở cả 3 bài thơ đều có dùng một số từ ngữ thường gặp trong lời thơ từ thế kỷ XIX trở về trước, chẳng hạn như: đà, lọ, trê đời..., và đặc biệt nhất là cả 3 bài đều có dùng từ "đặng":
- Đuôi rồng vin đặng lọ râu rồng (Bài Lên Khiêm cung).
- Chẳng học sao mà đặng gọi người (Bài Khuyên học).
- Hai tháng tưởng cầu nay mới đặng (Bài Mừng đặng mưa).
Nếu 3 bài thơ này có những điểm giống nhau rõ rệt thì xem ra lại có nhiều điểm khác biệt so với bài "Khóc Bằng phi". Trong khi 3 bài ấy mang lời lẽ chất phác và thiếu điêu luyện, văn hoa, bay bướm thì lời thơ bài này lại hầu như được gọt giũa từng câu từng chữ. Nhưng, chính vua Tự Đức đã từng nói: "Đại để, thơ của Trẫm phần nhiều là nhân cảm hứng phát ra, không có phù phiếm để cầu đẽo gọt" (Đại để, dư thi đa nhân cảm hứng nhi phát, bổn phi phiếm nhiên cầu công) (10), hoặc: "Làm thi văn tả ngay những điều do tâm can nghĩ ra, không gọt rũa"(11).

Có người cho rằng 4 từ "mưa hè, nắng chái, sớm ngõ, trưa sân" ở 2 câu thực trong bài "Khóc Bằng phi" đều mang nặng tính dân gian, chứ chẳng có vẻ gì là cung đình và vương giả.
Hơn nữa, lúc sinh thời, học giả Bửu Kế (1914-1989) có cho biết rằng vào năm 1945, khi đang làm công tác văn khố tại Văn Thư Viện ở Huế, ông đã may mắn đọc được tập thơ Nôm của vua Tự Đức vốn được "trân tàng tại Nội Các" trong Đại Nội chuyển ra cùng với một số tài liệu quí báu khác. Đọc hơn 100 bài thơ Nôm ở tập thơ viết tay ấy, học giả Bửu Kế đã nhận ra hai điều. Một là, ông đọc rất kỹ nhưng vẫn không thấy bài "Khóc Bằng phi". Hai là, những bài thơ Nôm trong đó (cũng như nhiều bài thơ chữ Hán của vua Tự Đức) đều chỉ nói đến đạo lý, lịch sử và tả cảnh, chứ không hề có bài nào mang nội dung tình cảm lãng mạn ướt át đối với tình yêu đàn bà con gái. Nhưng rất tiếc là "Tập thơ này đã bị mất trong trận chiến tranh Việt Pháp"(12) diễn ra ở Huế vào đầu tháng 2-1947.
Loại cứ liệu quan trọng và có sức thuyết phục hơn hết cần đưa ra để phủ nhận tác giả ấy của bài thơ là chính tư liệu do triều Nguyễn để lại.
Đọc những bộ chính sử của triều đại này nói chung, của thời Tự Đức nói riêng, như "Đại Nam thực lục", "Đại Nam liệt truyện", chúng ta không hề thấy có bà hoàng hậu hoặc phi tần nào mang danh hiệu là Bằng phi hay Thị Bằng cả.

Theo cách phân cấp và định danh cho tất cả các bà trong nội cung thời bấy giờ, họ được chia ra làm hai tầng bậc cách biệt nhau rất xa và rõ rệt: hậu và phi. Hậu là vợ chính của vua, còn gọi là Hoàng hậu. Phi là vợ thứ, vợ lẽ của vua, còn gọi chung là phi tần. Dưới thời Tự Đức (1848-1883), không có bà nào trong nội cung được phong là Hoàng hậu cả, chỉ có một bà được phong là Hoàng Quý phi. Địa vị Hoàng Quý phi đứng trên tất cả các bà phi tần khác trong cung và hàng ngày giữ trọng trách điều khiển, trông coi cả Lục viện. Cách định vị chức phận và thiết lập kỷ cương này đã bắt đầu có từ thời Minh Mạng (1820-1840). Tất cả các bà ở đó đều đã được tổ chức một cách chặt chẽ. Tuy có sự khác nhau đôi chút về danh xưng dành cho các bà tuỳ theo từng thời điểm lịch sử, nhưng nhìn chung, từ thời Minh Mạng đến thời Tự Đức, ngoài bà Hoàng Quý phi ở địa vị quan trọng nhất, tất cả các bà khác trong nội đình đều được chia ra làm 9 bậc, gọi là "cửu giai", cũng như các quan trong triều đình được chia ra làm "cửu phẩm" vậy.

Quốc Sử Quán đã ghi rõ trong sách "Đại Nam thực lục" rằng vào tháng 5 năm Tự Đức thứ 3, tức là tháng 6-1850, nhà vua xuống dụ "định rõ thứ bậc ở Nội cung". Theo tờ dụ này, "về Hoàng quý phi trở lên, đã có lệ sẵn", còn từ phi tần trở xuống, thì chia làm 9 bậc với các danh xưng và mỹ từ như sau:
1. Nhất giai phi: gồm Thuận phi, Thiện Phi, Nhã phi.
2. Nhị giai phi: gồm Cung phi, Cần phi, Chiêu phi.
3. Tam giai tần: gồm Khiêm tần, Thận tần, Nhân tần, Thái tần.
4. Tứ giai tần: gồm Khoan tần, Giai tần, Tuệ tần, Gián tần, Giản tần.
5. Ngũ giai tần: gồm Tĩnh tần, Cẩn tần, Tín tần, Uyển tần.
6. Lục giai: Tiệp dư.
7. Thất giai: Quý nhân.
8. Bát giai: Mỹ nhân.
9. Cửu giai: Tài nhân (13).
Riêng hàng phi trong 9 bậc ấy, đến tháng 12 năm Tự Đức thứ 14, tức là tháng 1-1862, Cần phi được đổi thành Đôn phi(14), và sau đó một tháng, Chiêu phi được đổi thành Mẫn phi(15) ...
Mặc dù trong thời gian tại vị, vua Tự Đức có đến hơn 100 bà vợ như đã nói, nhưng chỉ có rất ít bà trong số đó được phong đến hàng phi. Theo thông lệ của triều Nguyễn, con gái của các trọng thần, dù mới tiến cung cũng được xếp vào hàng tần hoặc hàng phi ngay, còn con gái của các quan lại cấp thấp hoặc con nhà dân dã tuyển chọn từ ngoài vào, dù đẹp người đẹp nết đến đâu, lúc mới nhập cung cũng phải liệt vào hàng "Cửu giai Tài nhân", hoặc thậm chí chưa được xếp vào hàng đó nữa, gọi là "Tài nhân vị nhập giai".

Ngay cả một người phụ nữ thông minh, có tài văn chương và được sủng ái đặc biệt như Nguyễn Thị Bích (1830-1909), con gái của Hộ lý Tổng đốc Thanh Hóa Nguyễn Nhược Sơn; nhập cung năm Tự Đức nguyên niên (1848), lúc mới 19 tuổi, cũng chỉ được liệt vào hàng "Tài nhân vị nhập giai". Đến năm Tự Đức thứ 3 (1850), bà mới được phong làm Tài nhân, sau đó 10 năm (1860), được phong làm Mỹ nhân, rồi Quý nhân, và đến năm 1868, bà được tấn phong làm Tiệp dư. Cho đến cuối thời Tự Đức (1883), bà chỉ được phong ngang bậc đó. Bà là tác giả của tập thơ Nôm nổi tiếng "Hạnh Thục ca" kể về sự kiện thất thủ Kinh đô Huế năm 1885. Mãi đến năm Thành Thái thứ 4 (1892), bà mới được phong làm "Tam giai lễ tần"(16), vẫn chưa đạt đến hàng phi.
Nay đọc lại sử sách triều Nguyễn, chúng ta thấy suốt thời Tự Đức, trong số các bà "phi tần trở xuống", chỉ có 3 bà được phong lên hàng phi. Đó là bà Thiện phi, bà Học phi và bà Cung phi. Tất nhiên, đứng trên 3 bà phi ấy là bà Hoàng Quý phi ở địa vị đặc biệt. Xin tóm lược tiểu sử của cả 4 bà để thử tìm xem trong đó có bóng dáng của bà "Bằng phi" nào đó hay không.
1. Bà Hoàng Quý phi: Bà tên thật là Vũ Thị Duyên (còn có tên huý là Hài), sinh năm 1828, con gái của đại thần Vũ Xuân Cẩn. Bà được tuyển vào cung làm vợ vua Tự Đức từ năm 1843 khi nhà vua chưa lên ngôi. Sau khi vua đăng quang, năm 1848, bà được phong làm Cung tần, rồi lần lượt được thăng lên Cần phi (1850), Thuần phi (1860), Trung phi (1861). Đến năm 1870, bà mới được tấn phong làm Hoàng Quý phi(17). Bà là mẹ nuôi của "Hoàng trưởng dưỡng tử" Dục Đức (sau đó làm vua chỉ được 3 ngày thì bị bức tử). Khi chết vào năm 1902, bà được triều đình Thành Thái tặng thụỵ hiệu là Lệ Thiên Phụ Thánh Trang Ý Thuận Hiếu Cần Thứ Ôn Từ Hiền Minh Tĩnh Thọ Anh Hoàng hậu. Miếu hiệu của bà là Lệ Thiên Anh Hoàng hậu(18). Như vậy, bà mất sau vua Tự Đức đến 19 năm (1883-1902). Việc than khóc thương tiếc nếu có thì chỉ có việc bà khóc vua Tự Đức khi nhà vua thăng hà, chứ không có chuyện nhà vua khóc bà này.

2. Bà Thiện phi: Bà phi này tên thật là Nguyễn Thị Cẩm, thứ nữ của Hải An Kinh lược Đại thần kiêm Định An Tổng đốc Nguyễn Đình Tân (1798-1873). Ông người huyện Quảng Điền, đậu Hương tiến (Cử nhân), làm quan từ thời Minh Mạng. Đến thời Tự Đức, dù ông là một đại thần có công, nhưng vì "con ông là Đình Cán cùng công tử Hồng Tập mưu làm trái phép, Đình Tân tri tình mà dung túng ẩn nặc, bị nghĩ tội "trượng đồ". Sau được vua gia ân cho khai phục Hồng lô Tự khanh rồi mất, truy tặng Lễ bộ Thượng thư"(19). Từ Cung tần, bà Nguyễn Thị Cẩm được phong làm Chiêu phi vào năm 1860, rồi sau đó được tấn phong làm Thiện phi(20).
3.Bà Học phi: Bà tên thật là Nguyễn Thị Hương, người gốc tỉnh Vĩnh Long. Năm 1870, theo lệnh vua Tự Đức, bà nhận công tử Nguyễn Phúc Ưng Hỗ (con của Kiên Quốc Công Nguyễn Phúc Hồng Cai: 1845-1876) bấy giờ mới 2 tuổi làm con nuôi (cho nhà vua). Về sau, vị Hoàng dưỡng tử này lên ngôi với niên hiệu Kiến Phúc (1884).
4. Bà Cung phi: Bà mang họ Lê, thường được gọi là Lê Thị Cung phi. Từ Thận tần, bà được tấn phong làm Cung phi vào tháng giêng năm Tự Đức thứ 13, tức là tháng 1-1860(21).

Xem đó thì thấy, trong số các bà vợ thuộc hàng phi của vua Tự Đức, không hề có bà nào mang danh hiệu là Bằng phi cả.
Lúc còn tại thế, nhà thơ Phan Văn Dật (1909-1987), một người Huế hiểu biết nhiều về lịch sử và thơ văn triều Nguyễn, cũng đã phủ nhận bài "Khóc Bằng phi" là của vua Tự Đức. Phan Văn Dật thuộc thế hệ các nhà thơ thời tiền chiến, sống cùng thời với Thanh Tịnh, Xuân Diệu, Huy Cận, Chế Lan Viên... Ông đã nổi tiếng trên thi đàn với những tập thơ "Bâng khuâng" (1936), "Những ngày vàng lụa" (1944)...(22). Sau năm 1975, một thi hữu cũ của ông là Chế Lan Viên từ Hà Nội vào thăm Huế và ghé thăm ông tại nhà trong Thành Nội. Trong cuộc đàm đạo giữa hai thi sĩ về thơ ca, họ có nói đến bài "Khóc Bằng phi"... Đến năm 1986, nhà thơ Chế Lan Viên đã nhớ lại và viết rằng: "Người ta bảo của vua Tự Đức. Anh Phan Văn Dật bảo tôi không phải, anh đọc tên bốn bà phi, thuộc cả lý lịch từng bà, nhưng chẳng có bà nào là bà Bằng... Tôi tin anh Dật đúng"(23).

Một loại cứ liệu đáng quan tâm nữa là những bài vị thờ các bà phi tần ở lăng Tự Đức. Nhà vua đã cho xây dựng trong khu lăng tẩm của mình hàng chục tòa nhà với những chức năng khác nhau, trong đó có Chí Khiêm Đường dùng "để thờ phụng các phi tần"(24). Riêng bà Hoàng Quý phi (Lệ Thiên Anh Hoàng hậu) thì được thờ chung với vua Tự Đức tại Hòa Khiêm Điện. Còn tất cả các bà từ hàng phi tần trở xuống đều được thờ tại Chí Khiêm Đường. Hiện nay, tòa nhà này vẫn còn hầu như nguyên vẹn, trong đó tồn tại hàng chục bài vị ghi rõ danh hiệu của các bà. Trong khi ở đó hiện có bài vị thờ bà Học phi và các bà khác thì chúng tôi không hề thấy bài vị nào ghi danh hiệu "Bằng phi" cả.

Vào năm 2007, nhà nghiên cứu Hồ Bạch Thảo ở New Jersey (Hoa Kỳ) đã viết một bài rất có giá trị để "Tìm hiểu về con người vua Tự Đức". Một trong những kết luận mà nhà nghiên cứu này nêu lên là sự nghi ngờ hữu lý về tác giả Tự Đức của bài "Khóc Bằng phi". Ông viết:
"Tất cả những điều đã tìm hiểu, có thể giúp cho việc đính chính bài thơ nổi tiếng "Khóc thị Bằng"...; có thuyết gán cho Tự Đức là tác giả...
"Thực vậy, xuyên qua cuộc sống lứa đôi, vua Tự Đức không phải là mẫu người đam mê về tình ái..."(25).
Chúng tôi tâm đắc với nhận thức này.
Mới đây, khi ấn hành công trình "700 năm thơ Huế", Ban biên soạn vẫn chọn bài thơ ấy cho là của Nguyễn Phúc Hồng Nhậm (vua Tự Đức) để đưa vào công trình. Mặc dù Ban biên soạn có chú thích rằng: "Bài này cũng có quan điểm cho là không phải của vua Tự Đức, nhưng mọi phân tích cũng chỉ dừng ở mức độ phán đoán, chưa nêu được cứ liệu, ở đây chúng tôi căn cứ vào giá trị tác phẩm gắn liền với tính chất truyền tụng trong dân gian để ngõ hầu giới thiệu một áng thơ hay của Huế xưa, và cũng bảo lưu quan điểm về tác giả của bài thơ"(26).

Vua Tự Đức sống cách chúng ta đã trên dưới một thế kỷ rưỡi, còn bài "Khóc Bằng phi" thì mới xuất hiện trên sách báo cách đây chỉ khoảng 70 năm với một phong cách thơ thật lãng mạn, trữ tình. Quả thật đây là một áng thơ hay, từng được nhiều người ưa thích và thuộc nằm lòng. Nhưng đáng tiếc là chưa biết chắc được tác giả của nó là ai. Bằng những cứ liệu văn học và lịch sử, cũng như qua ý kiến của một số người có quan tâm đến vấn đề như đã nêu trên, chúng tôi cho rằng tác giả bài thơ đó không phải là vua Tự Đức.
Nhưng dù sao, quá trình tìm hiểu vấn đề cũng chỉ mới đi được nửa đường. Một nửa còn lại là tìm cho ra tác giả chính xác của nó. Nghĩa là vấn đề vẫn còn bỏ ngỏ. Rất mong mọi người, nhất là các nhà nghiên cứu văn học tham gia tìm hiểu và xác minh để thấy rõ hơn giá trị đích thực của bài thơ cũng như của người làm ra nó.

[B]Phan Thuận An[/B]

[url=http://nguyenhuytp.vnweblogs.com/post/18600/231210][COLOR="#0000FF"]source[/COLOR][/url]

[B]
Hỏi:[/B] Bài thơ Khóc Bằng Phi thật ra là của ai? Có phải là vua Tự Đức làm để khóc một bà quý phi nào đó không?
[I](Nguyễn Tiến Cảnh, P. Cầu Ông Lãnh, Q.2, Saigon)[/I]

[B]Mai Tiểu Sinh trả lời:[/B] Xin chép bài thơ đó, như sau:

[I]Ới Thị Bằng ơi đã mất rồi
Ới tình ới nghĩa ới duyên ơi
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi
Mối tình muốn dứt càng thêm bận
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi[/I]

(Văn học Việt Nam, trang 142, Sài Gòn – Trung tâm học liệu Bộ Giáo Dục VNCH xuất bản, không đề năm).

Theo nhà phê bình Đặng Tiến (Pháp) thì bài Khóc Bằng Phi không phải của Tự Đức mà là của Nguyễn Gia Thiều: “Ngô Tất Tố đã chứng minh điều này từ năm 1941, trong cuốn Thi văn Bình chú, Lê Mạc – Tây Sơn...”. Ngoài ra, dường như Trần Danh Án (1754-1794) có dịch bài thơ này ra chữ Hán”.

“Sỡ dĩ có sự gán ghép là vì (dường như) Tự Đức khi nhuận sắc có sửa lại hai chữ mảnh gương thành tàn y, nên Dương Quảng Hàm mới nhầm ra thơ Tự Đức và trong chương trình văn học đã ghi là của Dực Tông rồi người sau cứ truyền tụng như thế. Ngoài Ngô Tất Tố, các chuyên gia thơ cung đình triều Nguyễn, như Phan Văn Dật, Bửu Cầm đều nói không phải của vua, vì trong thư khố, không tìm thấy vết tích gì của bài thơ này và tên họ một bà phi nào tương tự; hơn nữa giọng thơ trữ tình bay bướm này khó có thể là giọng Tự Đức. Sinh thời, học giả Hoàng Xuân Hãn cũng nói như vậy”. Trên đây là ý kiến của Đặng Tiến (Diễn đàn, số 151, Paris).

Xin nói thêm: Tôi đã đọc Ngự chế thi tập của Tự Đức, và thấy thơ ông khá bình thường, nếu không muốn nói là tầm thường. Ông không thể làm nên một kiệt tác như vậy. Còn Nguyễn Gia Thiều là một thiên tài, đại thi gia thơ chữ Nôm với Cung oán ngâm khúc; với lép nhép vài hàng tỏi... Thế mà cũng tang thương… mới có giọng thơ tài hoa, trang nhã mà chân tình ấy. Nhất là hai câu: “Đập cổ kính ra tìm lấy bóng/ Xếp tàn y lại để dành hơi” thì thật là thiên cổ danh cú vậy.

Cũng nên nói thêm là, Dương Quảng Hàm, trong sách đã dẫn, phần chú giải bài thơ trên, có đoạn: “Cứ theo sách Nam phong giải trào thì hai câu thơ này đã thấy trong một bài thơ của Ôn Như Hầu (tức Nguyễn Gia Thiều): “Đập mảnh gương ra tìm lấy bóng / Xếp manh áo lại để dành hơi”. Trong hai câu của vua Dực Tông, chỉ khác mấy chữ “mảnh gương” đổi làm “cổ kính” và “manh áo” đổi làm “tàn y” (nt, tr.143).

Nam phong giải trào là những bài giải nghĩa ca dao Việt Nam bằng chữ Hán của Trần Danh Án (1754-1794) và Ngô Đình Thái (giải nguyên năm 1819).

[url=http://www.honvietquochoc.com.vn/bai-viet/3141-ai-la-tac-gia-cua-bai-thokhoc-bang-phi.aspx][COLOR="#0000FF"]source[/COLOR][/url]

[I]
Bài xướng[/I]:

[B]BẰNG PHI TUYỆT BÚT[/B]

Hạ bút thơ đề ngấn lệ vương
Trần gian âm cảnh rẽ đôi đường
Sao rơi Ngự Uyển lìa kim cải
Trăng rụng Tràng Tiền đoạn lửa hương
Tiếng trống Vân Lâu rền điện vắng
Hồi chuông Linh Mụ điểm canh trường
Lao xao ngọn gió buồn hiu hắt
Một kiếp hoa tàn mặc nắng sương

Một kiếp hoa tàn mặc nắng sương
Tìm nhau trong giấc mộng đêm trường
Mây đen phủ kín trời non Ngự
Sóng bạc bao trùm nước bến Hương
Tuyệt bút đôi vần trao thánh thượng
Tâm thư một bức gởi song đường
Xưa nay định số thường cay nghiệt
Ðể khách nhan hồng lắm nợ vương

[B]Kim Bạch Kim[/B]


[I]Bài họa[/I]:

[B]KHÓC BẰNG PHI[/B]

Chuông chùa Diệu đế giục sầu vương
Bóng ngả chiều rơi lá trải đường
Ảm đạm mưa luồn cây đỉnh Ngự
Âm thầm sóng gợn nước sông Hương
Nhân gian mấy kẻ tài miên viễn
Phù thế nào ai sắc cửu trường
Khanh hỡi khanh về nơi cửu hạ
Cung vàng hiu quạnh mặc phong sương

Cung vàng hiu quạnh mặc phong sương
Giấc mộng trùng hoan mộng huyễn trường
"Cổ kính đập ra tìm lấy bóng
Tàn y xếp lại để dành hương"
Quăng nghiên ném bút sầu tri kỷ
Bỏ phú lìa thơ khóc bạn đường
Ngự uyển tiêu điều trơ nắng gió
Ai người lau ngấn lệ quân vương

[B]HTL[/B]

[url=http://kimlong9999.blogspot.com/2009/06/tu-uc-khoc-bang-phi.html][COLOR="#0000FF"]source[/COLOR][/url]

[QUOTE=dqtran;157757][B]Hỏi:[/B] Bài thơ Khóc Bằng Phi thực ra là của ai? Có phải là vua Tự Đức làm để khóc một bà quý phi nào đó không?
[I](Nguyễn Tiến Cảnh, P. Cầu Ông Lãnh, Q.2, Saigon)[/I]

[B]Mai Tiểu Sinh trả lời:[/B] Xin chép bài thơ đó, như sau:

[I]Ới Thị Bằng ơi đã mất rồi
Ới tình ới nghĩa ới duyên ơi
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi
Mối tình muốn dứt càng thêm bận
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi[/I]

(Văn học Việt Nam, trang 142, Sài Gòn – Trung tâm học liệu Bộ Giáo Dục VNCH xuất bản, không đề năm).

Theo nhà phê bình Đặng Tiến (Pháp) thì bài Khóc Bằng Phi không phải của Tự Đức mà là của Nguyễn Gia Thiều: “Ngô Tất Tố đã chứng minh điều này từ năm 1941, trong cuốn Thi văn Bình chú, Lê Mạc – Tây Sơn...”. Ngoài ra, dường như Trần Danh Án (1754-1794) có dịch bài thơ này ra chữ Hán”.

“Sỡ dĩ có sự gán ghép là vì (dường như) Tự Đức khi nhuận sắc có sửa lại hai chữ mảnh gương thành tàn y, nên Dương Quảng Hàm mới nhầm ra thơ Tự Đức và trong chương trình văn học đã ghi là của Dực Tông rồi người sau cứ truyền tụng như thế. Ngoài Ngô Tất Tố, các chuyên gia thơ cung đình triều Nguyễn, như Phan Văn Dật, Bửu Cầm đều nói không phải của vua, vì trong thư khố, không tìm thấy vết tích gì của bài thơ này và tên họ một bà phi nào tương tự; hơn nữa giọng thơ trữ tình bay bướm này khó có thể là giọng Tự Đức. Sinh thời, học giả Hoàng Xuân Hãn cũng nói như vậy”. Trên đây là ý kiến của Đặng Tiến (Diễn đàn, số 151, Paris).

Xin nói thêm: Tôi đã đọc Ngự chế thi tập của Tự Đức, và thấy thơ ông khá bình thường, nếu không muốn nói là tầm thường. Ông không thể làm nên một kiệt tác như vậy. Còn Nguyễn Gia Thiều là một thiên tài, đại thi gia thơ chữ Nôm với Cung oán ngâm khúc; với lép nhép vài hàng tỏi... Thế mà cũng tang thương… mới có giọng thơ tài hoa, trang nhã mà chân tình ấy. Nhất là hai câu: “Đập cổ kính ra tìm lấy bóng/ Xếp tàn y lại để dành hơi” thì thật là thiên cổ danh cú vậy.

Cũng nên nói thêm là, Dương Quảng Hàm, trong sách đã dẫn, phần chú giải bài thơ trên, có đoạn: “Cứ theo sách Nam phong giải trào thì hai câu thơ này đã thấy trong một bài thơ của Ôn Như Hầu (tức Nguyễn Gia Thiều): “Đập mảnh gương ra tìm lấy bóng / Xếp manh áo lại để dành hơi”. Trong hai câu của vua Dực Tông, chỉ khác mấy chữ “mảnh gương” đổi làm “cổ kính” và “manh áo” đổi làm “tàn y” (nt, tr.143).

Nam phong giải trào là những bài giải nghĩa ca dao Việt Nam bằng chữ Hán của Trần Danh Án (1754-1794) và Ngô Đình Thái (giải nguyên năm 1819).[/QUOTE]

Lần đầu nghe có người nói bài thơ trên của Vua Tự Đức tôi cũng thấy lạ, vì văn phong cuả Vua Tự Đức không có lãng mạn và tuyệt vời như vậy. Nhưng đa số sách vở đều viết là cuả vua Tự Đức. Hôm nay đọc bài này cuả bác post lên tôi càng nghi ngờ khả năng rằng bài thơ đó cuả vua Tự Đức làm...

[QUOTE=ForexNews;157766]Lần đầu nghe có người nói bài thơ trên của Vua Tự Đức tôi cũng thấy lạ, vì văn phong cuả Vua Tự Đức không có lãng mạn và tuyệt vời như vậy. Nhưng đa số sách vở đều viết là cuả vua Tự Đức. Hôm nay đọc bài này cuả bác post lên tôi càng nghi ngờ khả năng rằng bài thơ đó cuả vua Tự Đức làm...[/QUOTE]Tôi cũng chỉ sưu tầm và copy lên đây để "rộng đường dư luận" mà thôi.
Mình là hậu sinh nên cũng không đủ khả năng, trình độ và phương tiện để xác quyết xuất xứ và tác giả bài thơ "Khóc Bằng Phi".

[I]
Bài xướng[/I]:

[B]Khóc Thị Bằng[/B]

Ới Thị Bằng ơi đã mất rồi
Ới tình ới nghĩa ới duyên ơi
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi
Mối tình muốn dứt càng thêm bận
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi

[B]Nguyễn Gia Thiều[/B]


[I]Bài họa 1[/I]:

[B]Khóc Thị Bằng[/B]

Cánh cửa nhà ai khép kín rồi
Còn chờ chi nữa bạn lòng ơi
Mây vương nẽo vắng trông cùng ngóng
Nguyệt rẽ phòng đơn đứng lại ngồi
Mấy độ Thu tàn như khắt tiếng
Bao lần Hạ tới luống mòn hơi
Xuân xanh đã úa màu năm tháng
Cái nợ ân tình khổ quá thôi

[B]Thanh Minh[/B]
Apr 11, 2007


[I]Bài hoạ 2[/I]:

[B]Khóc Bằng Phi[/B]

Mới đó mà nay vắng dạng rồi
Cung vàng quạnh quẽ ái khanh ơi
Trao lời vĩnh biệt châu buồn đổ
Thốt tiếng từ ly trẫm biếng ngồi
Núi Ngự nao nao giờ nhắm mắt
Sông Hương bịn rịn phút tàn hơi
Bằng phi đã bỏ về thiên cổ
Bút tủi nghiên sầu nhớ mãi thôi

[B]Bích Trân[/B]
Apr 11, 2007


[I]Bài họa [/I]3:

[B]Khóc Bằng Phi[/B]

Vĩnh viễn từ đây cách biệt rồi
Thương nàng chỉ gọi cố nhân ơi
Vườn hoa ngự uyển chim không hót
Ghế lệ chi viên trẫm chẳng ngồi
Chớp chớp đôi mi gần kiệt sức
Ròng ròng ngấn lệ sắp cùn hơi
Chuông chùa Diệu đế buồn đưa tiễn
Cạn ý thơ sầu bẻ bút thôi

[B]Tuyết Trắng[/B]
Apr 13, 2007


[I]Bài họa 4[/I]:

[B]Khóc Bằng Phi[/B]

Ngàn thu vĩnh biệt ái khanh rồi
Mấp máy môi mà gọi chẳng ơi
Thảng thốt đêm buồn cơn gió rít
Lâm ly lệ thảm bóng ta ngồi
Thia thia lẻ bạn hoài thương chậu
Chồng vợ ly tình mãi nhớ hơi
Âm cảnh dương gian đành rẽ lối
Tìm trong giấc mộng gặp nhau thôi

[B]Bảo Sơn[/B]
Apr 13, 2007

[QUOTE=ForexNews;157766]Lần đầu nghe có người nói bài thơ trên của Vua Tự Đức tôi cũng thấy lạ, vì văn phong cuả Vua Tự Đức không có lãng mạn và tuyệt vời như vậy. Nhưng đa số sách vở đều viết là cuả vua Tự Đức. Hôm nay đọc bài này cuả bác post lên tôi càng nghi ngờ khả năng rằng bài thơ đó cuả vua Tự Đức làm...[/QUOTE]Lâu rồi tôi có đọc một bài nói về vua Tự Đức có một người vợ rất trẻ tên Nguyễn Thị Bằng. Nguyễn Thị Bằng rất đẹp lại rất giỏi về văn chương thi phú, thường xướng hoạ với vua rất tương đắc. Nguyễn Thị Bằng bị bệnh đậu mùa, không chữa khỏi nên chết. Vua rất thương xót vì mất một hồng nhan tri kỷ khó tìm. Trên đời này, vợ hay gái đẹp gì đối với bậc quân vương thì không khó tìm; nhưng hồng nhan tri kỷ thì không phải dễ.
Chữ "phi" trong "Bằng phi" không phải chỉ về phẩm ngạch như trong bài viết của tác giả Phan Thuận An ở trên (coi như danh từ riêng); mà chữ "phi" này là một danh từ chung (bình thường) để chỉ những người vợ hay thiếp của vua, như trong chữ phi tần, cung phi... Như vậy rất có thể vua Tự Đức có người thiếp tên Bằng nhưng chưa được tấn phong lên hàng "Phi" theo nội dung bài viết của tác giả Phan Thuận An, vì vậy chữ "phi" chỉ hiểu theo nghĩa đơn thuần là người phụ nữ trong đám phi tần trong hoàng cung. Do đó mà "điều tra" trong hàng ngũ đã được tấn phong không có.
Tiếc rằng tài liệu này bây giờ tôi không tìm lại được để trưng lên cho bác ForexNews cùng tham khảo.

[B]
KHÓC BẰNG CƠ[/B]

Ới Thị Bằng ơi đã mất rồi
Ới tình ới nghĩa ới duyên ơi
Mưa hè nắng chái oanh ăn nói
Sớm ngõ trưa sân liễu đứng ngồi
Đập cổ kính ra tìm lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi
Mối tình muốn dứt càng thêm bận
Mãi mãi theo hoài cứ chẳng thôi

[B]Nguyễn Gia Thiều[/B]
(1741-1798)

Bài thơ trữ tình và nổi tiếng này đã là đề tài tranh luận của giới văn nhân thi sĩ.
Có người cho rằng đây là hai câu thơ (5-6) trong bài khóc Thị Bằng của vua Tự Đức (1829-1883) để thương nhớ người cung phi còn trẻ đẹp nhưng đã sớm hồng nhan bạc mệnh, nhan đề: "Khóc Bằng Phi".
Giả thuyết khác thì tin rằng đây là bài thơ tình tha thiết nhất trong văn chương Việt Nam của đại thi hào Ôn Như Hầu Nguyễn Gia Thiều. Xét về thời gian thì bài thơ Khóc Bằng Cơ ra đời đã lâu cả nửa thế kỷ.

Tạm xếp lại hai giả thuyết này, thử nhìn về quan niệm tình yêu dưới thời phong kiến của người đã viết nên tuyệt phẩm Cung Oán Ngân Khúc của nền văn học Việt Nam - Ôn Như Hầu.
[I]Đập cổ kính ra tím lấy bóng
Xếp tàn y lại để dành hơi[/I]
Thời Nho giáo với quan niệm tam tòng tứ đức, tình yêu của người đàn bà phải đi sau các nghi lễ và tập tục. Họ phải sinh con đẻ cái để nối dõi tông đường như một bổn phận. Với quan niệm thời bấy giờ, tình yêu chỉ hiện thực trong giấc mộng, trong tiểu thuyết hoặc hóa hiện nơi miền tiên cảnh! Thân phận của người phụ nữ trong tình yêu rất mờ nhạt.

Tác phẩm Cung Oán Ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều đã duy nhất thấu tỏ thân phận hẩm hiu, đơn chiếc và buồn thảm của người phụ nữ trong cung cấm, là khúc ngâm ai oán của người đàn bà!
Hai câu thơ này là sự kết hợp yêu đương gắn liền giữa quá khứ, hiện tại, vị lai của tình yêu. Họ mất nhau trong cái còn. Đập hết vật thể đi tìm cái phi hình tướng, chỉ còn lại hương thơm trên đường về cố lý. Vũ trụ bổng có nơi chốn dù đó là nơi chốn chẳng định hình.

Nguyễn Gia Thiều có gặp lại Bằng Cơ không? Tình yêu là sự hòa nhập của nửa này với nửa kia. Tình yêu không đòi hỏi, không điều kiện hay yêu sách. Tình yêu thong dong như mây trắng, núi xanh, biển sóng, như hạt mầm nẩy trong lòng đất, lặng căm nhưng căng đầy sức sống, như lòng trống không nhưng lưu giữ những âm vang. Tất cả là một sự hình thành kết hợp. Hành trình tình yêu chưa kết thúc khi hai người chưa thành một trong nhau. Nguyễn Gia Thiều đập vỡ cổ kính, ông hít một hơi dài vô tận để lấy hết những gì còn sót lại trong chiếc áo cũ và trong tấm gương, cho sự hòa nhập của tình yêu thôi phân tán. Để không ai còn sỡ hữu được dù là bóng hay mùi hương, một biểu tượng của tình yêu vô cùng và bất diệt.

Nhà thơ Thi Vũ đã nhận định:
Khóc Bằng Cơ của Ôn Như Hầu là một bài thơ tình khóc người ái thiếp ray rứt và đắm đuối nhất trong thơ Việt Nam. Bài thơ lời ít, ý đầy, là chân trời man mác về giới hạn của phân ly sinh tử. Ý thơ tuyệt bích, hình ảnh thơ siêu thực, nguồn thơ xuống tận đáy tâm can góp mặt với nguồn cội của tình yêu trọn vẹn.

[I]Bài thơ này nổi tiếng nhờ hai câu năm, sáu. Hai câu ấy quả hay. Tình nghĩa vợ chồng ít thấy trong thơ, lại càng ít thấy xuất hiện đậm đà đến mức này trong thơ.[/I]

[url=http://www.duytancircle.com/viewtopic.php?f=14&t=3095&sid=eed7b72c482049c2fb009cc3f7fa72f0][COLOR="#0000FF"]source[/COLOR][/url]